سخن بلاگ

مصادیق اسراف در جامعه  براساس روایات و احادیث

خدای متعال انسان را آفرید و به او شرافت و کرامت بخشید و برای ادامه حیاتش نعمت‌های فراوانی را در دل طبیعت به ودیعه نهاد و از این مواهب طبیعی به عنوان خیر، فضل، رحمت و رزق یاد نمود و مؤمنان را به بهره‌وری و مصرف درست آن‌ها تشویق کرد. امّا از نظرگاه قرآن این بهره‌وری شرایطی دارد که دو شرط ذیل از مهمترین آنهاست:

۱ـ حلال بودن و پاکیزگی

مال حلال، مالی است که از راه مشروع به دست آمده؛ مثل آن‌که کالایی را بخرند، یا صیدی را شکار کنند، و مال پاکیزه، مالی است که از هر گونه آلودگی ظاهری و باطنی به دور باشد. خدای متعال در این‌باره می‌فرماید:«فَکُلوا ممّا رَزَقَکُمُ الله حلالاً طیّباً واشکروا نِعمة الله»؛ «پس از آنچه خدای متعال روزی شما کرده در صورت حلال و پاکیزه بودن، بخورید و شکر نعمت او را به جای آورید.» ه

۲ـ اعتدال و میانه‌روی

قرآن کریم، پیروانش را به قناعت و اعتدال (میانه‌روی) در مصرف دعوت نموده و از هر گونه زیاده‌روی، مصرف‌زدگی، تجمّل‌پرستی و تجاوز از حدّ در استفاده از مواهب طبیعی بر حذر داشته و می‌فرماید:

«کُلوا واشرَبوا و لا تسرفوا اِنّهُ لا یحبُّ‌ المسرفین»؛ «بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنید. همانا خدا اسراف‌کاران را دوست ندارد.» و در برخی آیات، اسراف‌کنندگان را تهدید به عذاب و هلاکت نموده می‌فرماید:

«اِنّ المُسرفین هم اَصحابُ‌ النّارِ»؛ «همانا اسراف‌کنندگان از اصحاب و یاران آتش هستند.»

در سنّت نیز روایات فراوانی به اعتدال در مصرف و پرهیز از اسراف سفارش نموده‌ است. پیامبر گرامی اسلام می‌فرماید:«اِیّاکُم وَالسَّرفِ فی المالِ وَالنّفقة وَ عَلَیکم بِالإقتصاد»؛ «از اسراف در مال و خرج زندگی بپرهیزید و هرگز جانب اعتدال را رها نکنید.»

امام صادق علیه‌السّلام می‌فرماید:

«اِنَّ القَصدَ اَمر یحبّهُ اللّه وانَّ السّرَفَ اَمر یبغضُهُ الله»؛ «همانا خداوند اسراف را دشمن و میانه‌روی و اعتدال را دوست دارد.» و در بعضی روایات، اسراف، جزو گناهان کبیره شمرده شده است.

حضرت صادق علیه‌السّلام ضمن بیانی طولانی در شمارش کبایر می‌فرماید:

«اَلکبائر مُحَرّمَة وَهِیَ الشِرکُ بالله عزّ وَ جَلَّ وَ قَتَلُ النُّفس التّی حَرَّمَ اللهُ وَالإسراف والتَبذیر»؛ «گناهان کبیره عبارتند از:شرک به خدا، کشتن انسانه بی‌گناه... و اسراف و تبذیر»

شایان ذکر است، اسرافی که در آیات و روایات از آن مذّمت شده شامل هر گونه تضییع اموال، استفاده دور از شأن، و مصرف نابجا می‌شود.

علی رغم اهمیّت ویژه‌ای که در آیات و روایات به پرهیز از اسراف داده شده باز ما مسلمانان سخت گرفتار این بیماری مهلک هستیم. شاید یکی از عوامل ریشه دواندن اسراف در جامعه اسلامی ما، عدم شناخت این بیماری در جلوه‌های گوناگون آن باشد. بدین خاطر، بر آنیم تا در این سلسله مقالات، به تبیین مصادیق گوناگون اسراف، عوامل و ریشه‌های آن، زیانها و پیامد‌های وخیم آن، شیوه‌های مبارزه با آن بنشینیم و نخستین بخش را به معرّفی مصادیق و نمونه‌های اسراف اختصاص می‌دهیم.

مصادیق گوناگون اسراف

برخی گمان کرده‌اند که اسراف تنها در مصارف روزمرّه زندگی مذموم و حرام است، در حالی که‌ایات و روایات به طور کلی از هر گونه زیاده‌روی در مصرف و نابودی بی‌رویّه مواهب طبیعی نهی کرده‌اند؛ حال چه‌این زیاده‌روی‌ها در مصارف روزمرّه باشد و یا در اموال عمومی و منابع طبیعی.

ما در این نوشتار، نمونه‌های اسراف را در دو بخش به خوانندگان عزیز تقدیم می‌داریم:

الف) ـ اسراف در منابع طبیعی و اموال عمومی.

ب) ـ اسراف در مصارف روزمرّه زندگی.

اسراف در منابع طبیعی

۱-آب

آب، مادّه‌ای است که حیات همه موجودات وابسته بدان است و در روایات از اسراف و زیاده‌روی در مصرف آن، بشدّت نهی شده است.

1ـ عن ابی عبدالله علیه‌السّلام: «اَنَّه الإسرافِ هراقة فَضل الإناء وَابتذالِ ثوب الصَّون وَاِلقاء النوی»؛ «امام صادق علیه‌السّلام می‌فرماید: «کمترین درجه اسراف، ریختن آب اضافی، پوشیدن لباس میهمانی در منزل و دور انداختن هسته خرماست.»

2ـ عن عبدالله بن عمر: «مَرَّ رَسُولُ‌الله صلی‌الله علیه و‌اله بِسَعد وَ هُوَ یَتوضّأُ، فقال: لاتَسرف یا سَعدُ! قال: اَفی الوُضُوء سَرَف؟ قال: نِعم وَان کُنتَ عَلی نَهرِ جار»؛ «رسول گرامی اسلام، از راهی می‌گذشت که «سعد» را در حال وضو گرفتن دید. فرمود: ای سعد! اسراف مکن؛ سعد گفت: ای پیامبر خدا! آیا در وضو هم اسراف است؟ حضرت فرمود: آری، گر چه در کنار نهری باشی.»

اگر در مصرف آب برای وضو، آن هم در کنار نهر جاری و یا در دور ریختن باقی مانده آب در ظرف، اسراف است، پس به طریق اولی باز گذاشتن شیرآب و هدر دادن آن، اسراف محسوب می‌شود؛ بویژه در حال حاضر که به دلیل محدودیّت منابع آبی، کشور ما در مرز بحران قرار دارد و اگر در مصرف بهینه آن تلاش همگانی و همه جانبه‌ای صورت نگیرد باید منتظر بحرانهای شدیدتری باشیم.

آب لوله‌کشی شهری که با کمترین چرخش شیر، بر دست ما روان می‌شود. حاصل تلاشها و هزینه‌های کمرشکنی است که مبلغ اندکی از آن با پرداخت آب‌بها، به دولت باز می‌گردد و این بهای ناچیز مجوّز مصرف بی‌رویّه در آن نمی‌شود.

زیاده‌روی در مصرف آب علاوه بر صدق عنوان اسراف، از جهت ضرر به جامعه و بیت‌المال نیز حرام است. امام خمینی (قدس‌سره) در این‌باره می‌فرماید: زیاده‌روی در مصرف آب حرام است و موجب ضمان می‌گردد.ه

۲ـ برق

از اکتشافات مهم بشری که تحوّلات شگرفی را در پی داشت، صنعت برق است. این منبع نور و گرما را که بشر با قدرت تفکّر خدادادی کشف نمود، آن‌چنان تأثیر چشم‌گیری در زندگی او گذاشت که شاید تا کنون کمتر اختراعی چنین نقشی را ایفا کرده باشد.

برق مانند صاعقه‌ای در ظلمت و تاریکی جهان درخشید و امروزه از ساده‌ترین وسایل زندگی تا پیچیده‌ترین آن‌ها در کارخانه‌ها، بیمارستان‌ها و... به وسیله نیروی برق، به حرکت در می‌آیند. صنعت برق، از صنایع ملّی محسوب شده که با هزینه گزافی راه‌اندازی می‌شود. زیاده‌روی در مصرف آن علاوه بر آنکه ضررهای فراوانی به بیت‌المال وارد می‌سازد، محرومیّت عدّه‌ای از هموطنان ما را نیز در برخورداری از این نعمت بزرگ موجب می‌گردد و روایاتی که به طور کلّی از اسراف نهی نموده‌اند، شامل این قبیل موارد نیز می‌شوند؛ نظیر: «کُلّ ما زاد عَلی الإقتصاد اسراف»؛ «آنچه بیش از میانه‌روی باشد، اسراف است» و یا «آنچه بیش‌از حدّ کفاف باشد، اسراف است.»

بنابراین، روشن نمودن دهها لامپ، استفاده از چندین نوع وسیله برقی و... از مصادیق روشن اسراف خواهد بود.

مواد انرژی‌زای دیگر؛ مانند نفت، گاز و غیره نیز در حکم اسراف، با برق یکسانند.

۳ـ جنگل و مرتع

از مهمترین نعمت‌هایی که خداوند سبحان به ما عنایت فرموده است، گیاهان و درختانند. جنگلها و مرتعها نقش تعیین کننده‌ای در زندگی بشر دارند؛ تولید اکسیژن و تصفیه هوا که سلامت و ادامه حیات جانداران ه بدان وابسته است، جلوگیری از فرسایش خاک، تأمین خوراک، پوشاک و بسیاری از لوازم و ابزار زندگی، راه‌اندازی صنایع بزرگ چوبی و در نتیجه اشتغال‌زایی سودمند تهیه داروهای گیاهی و شیمیایی، تأمین ماده خام کاغذ و... نمونه‌هایی از آثار ارزشمند آنهاست؛ که بررسی یکایک این آثار حیاتی، پژوهشی در خور و مستقل را می‌طلبد.

بی‌گمان اسراف در این نعمت الهی که بخش عظیمی از نیازهای انسان را برمی‌آورد، ناروا و مورد غضب خداوند متعال خواهد بود؛ چنانکه او ـ جلّ شأنه ـ در قرآن کریم فرمود: «هُوَالّذی انشأ جَنّاتِ مَعرُوشاتٍ و غَیر معروشات وَالنَّخلَ و الزَّرعَ مُختَلِفاً اُکُلُهُ وَالزَّیتونَ والّرمانَ مُتَشابِهاً و غیر متشابِه کُلوا من ثَمرِه اِذا أَثمرَ و آتوا حَقَّهُ یومَ حَصادِهِ و لاتُسرِفُوا اِنَّهُ لا یحبّ المُسرفین» . «او کسی است که درختان و باغهای خودرو و ناخودروییده و خرما و زراعت را که خوردنیهای آنها گوناگون است، و زیتون و انار شبیه هم و غیر شبیه به هم را بیافرید، پس از میوه‌های آن‌ها هنگامی که میوه دهند بخورید و حق آن را روز چیدن و درو کردنش بدهید و اسراف مکنید که خدا اسراف‌کاران را دوست ندارد.»

در این آیه شریفه به دو نکته مهم توجّه داده شده است:

1ـ نخست خدای سبحان، درختان و میوه‌های آنها را از مواهب الهی و نعمتهای ارزنده زمین قلمداد کرده است.

2ـ با قاطعیّت از اسراف و زیاده‌روی در مصرف آن‌ها نهی نموده و بدین نهی صریح نیز اکتفا نکرده و در پایانه می‌فرماید: خدا اسراف‌کنندگان را دوست ندارد.

اکنون که بشریّت بر اثر نابودی جنگلها و مراتع با فاجعه گسترش بیابانها و کویرها، روبه‌روست حکمت نهی صریح قرآن از اسراف در این امور، بیش از پیش روشن می‌شود. متأسفانه کشور ما نیز از فاجعه اسراف در نابودی جنگلها و مراتع بی‌نصیب نبوده و بر پایه برخی آمارها در هر ثانیه 300 متر مربع بر کویرهای کشور افزوده می‌شود و تا کنون صدها هزار هکتار از جنگلهای شمال بصورت مخروبه درآمده است.

۴ـ خاک

خاک یکی از دیگر نعمتهای بزرگ الهی است. خداوند در قرآن کریم با تعبیراتی ویژه از آن یاد کرده است. گاه از آن با صفت طیّب و پاکیزه نام می‌برد و گاه به گونه‌ای دیگر بدان تقدّس بخشیده و اعلام می‌نماید که اشرف مخلوقات عالم از خاک آفریده است. خاکها، حامل عناصر حیاتی فراوانی هستند که سلامت زندگی انسان و حیوانات بدانها وابسته است. این عناصر، از طریق ریشه‌های گیاهی جذب شده و پس از آن به مصرف انسان و حیوان می‌رسند. اسراف در این نعمت الهی که در واقع از مهمترین ثروتهای هر کشور است، حرام و مذموم است.

بی‌شک مصرف بدون محاسبه و بی‌رویه خاکهای حاصلخیز در امور ساختمانی و صنعتی، فرسایش آبی خاک بر اثر مهار نکردن آبها و سیلابها یا فرسایش بادی آن بر اثر از بین بردن پوششهای گیاهی زمین و نابودی رسته‌های نباتی، از بارزترین مصادیق اسراف بلکه تبدیل نعمت به نقمت است.ه

۵- سایر اموال عمومی

اموال عمومی، تنها در نمونه‌های مورد اشاره منحصر نمی‌گردد، بلکه دایره آن وسیع بوده و شامل همه اموال ملّی که مردم به شکلی به آن در ارتباطند می‌شود.

دایره اموال عمومی، از کودک درون «مهد کودک» تا محصّل «مدرسه» و دانشجوی «دانشگاه» را در برمی‌گیرد. و نیز از کارمند سطح پایین تا رئیس و مدیر کل یک «سازمان» و وزیر یک «وزارتخانه»، تشکیل «جلسات» کوچک تا «سمینارها» و «کنفرانسها»ی مهّم، از «تلفن عمومی» کنار خیابان و «اتوبوس شهری» تا دستگاههای عظیم و «اموال» و وسایل دولتی در اختیار مسؤولین و... را در خود جای می‌دهد.

بنابراین بر همگان لازم است که برای اموال دولتی و ملّی که متعلّق به همه جامعه است، بیش از اموال شخصی اهمّیت قایل شده و از اسراف در آن بپرهیزند.

ب) اسراف در مصارف روزمرّه

در این بخش، به بحث پیرامون اسرافهایی که در زندگی شخصی و مصارف روزمرّه واقع می‌شود، خواهیم پرداخت.

۱ـ موادّ غذایی

از مهمترین عوامل بقاء انسان بعد از آب و هوا، باید از مواد غذایی نام برد که به واسطه آن‌ها جسم تقویت شده و آماده فعالیت و تلاش می‌گردد.

از جمله‌ایات بزرگ الهی، نظام متقن و محکمی است که برای تغذیه همه موجودات زنده زمین پایه‌گذاری شده و در پرتو آن، حیات فردی و نوعی آن‌ها ادامه می‌یابد. قرآن مجید در این رابطه می‌فرماید: «ما مِن دابّةِ فی الارض الّا علی الله رِزقُها»؛ «هیچ جنبنده‏اى در زمین نیست مگر اینکه روزى او بر خداست! او قرارگاه و محل نقل و انتقالش را مى‏داند؛ همه اینها در کتاب آشکارى ثبت است! [= در لوح محفوظ ، در کتاب علم خدا]

حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید:«عَلَیکم بالقصد فی المطاعم فَاِنّه اَبعَدُ مِنَ السّرف و اَصَحُ لِلبَدن»؛ «بر شما باد رعایت میانه‌روی در مصرف غذاها؛ زیرا این عمل موجب دوری از اسراف و سلامتی بدن است.»

اسراف در غذا به چند صورت متصّور است:

1ـ زیاد خوردن

2ـ هدر دادن

3ـ دور ریختن

4ـ خوردن چیزی که در شأن انسان نیست

و...

شایان ذکر است که اسراف در غذا امری نسبی بوده و نسبت به افراد و سرزمین ها فرق می‌کند؛ مثلاً مصرف غذای خاصّ ممکن است برای بعضی افراد در بعضی از شهرها در حدّ اعتدال تلقّی شده و در حالیکه مصرف همان غدا برای اهالی شهر یا افراد دیگر، ممکن است اسراف تلّقی شود.

اسراف در نان

گرچه اسراف در همه موادّ غذایی مذموم است، اما نان در این میان ویژگی خاصّی دارد. از طرفی تهیه نان، هزینه زیادی در برداشته و سوبسید فراوانی برای آن پرداخت می‌شود، از سوی دیگر، نان، از ارکان غذایی خانواده‌های ایرانی است و در عین حال بیشترین اسراف نیز در مصرف نان صورت می‌گیرد.

در اینجا برای شناخت اهمیّت نان، روایتی را از پیامبر گرامی اسلام نقل می‌نماییم، آن حضرت می‌فرماید:«اَکرِمُوا الخُبز فَاِنّهُ قَد عَمِلَ فیه ما بینَ العَرشِ إلی الارضِ وَ ما بَینَهما»؛ «نان را گرامی دارید؛ زیرا از عرش تا زمین و آن‌چه در میان آن‌دو است برای به دست آوردن آن تلاش کرده‌اند.»

• ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند تا تو نانی به کف آری وبه غفلت نخوری
• تا تو نانی به کف آری وبه غفلت نخوری تا تو نانی به کف آری وبه غفلت نخوری

بنابراین، برای جلوگیری ازه اسراف نان خوب است نان به مقدار مصرف روزانه تهیه شده و آنچه از آن اضافی می‌آید در یخچال نگهداری شود. از طرف دیگر، نان خوب طبخ شده، و نانوایان خوب تشویق و با نانوایان متخلف برخورد شود و در صورتیکه نان به هر دلیلی خشک شد و غیر قابل مصرف گردید به مصرف مناسب دیگری رسانده شود.

۲ـ لباس و پوشاک

زیبا پسندی، یکی از خواسته‌های فطری انسان است. اسلام هم که دستوراتش منطبق بر نیازهای فطری بشر تنظیم شده، استفاده از مواهب طبیعی؛ از جمله پوشیدن لباسهای زیبا و مناسب را مورد ترغیب قرار داده است.

قرآن کریم می‌فرماید:«یا بَنی آدم قَد اَنزلنا علیکم لباساً یُواری سَوآتِکم و ریشاً»؛ «ای انسان‌ها! برای شما لباسی فرو فرستادیم که عورت شما را بپوشاند و موجب زیبایی شما گردد.»

اسلام، زیبا بودن مؤمن را مورد توجه قرار داده و از پوشیدن لباسهای سیاه، پاره و انگشت‌نما و همچنین تجمّل‌پرستی و مدگرایی نهی کرده است.

در روایات، صورتهای مختلف اسراف در لباس مشخص گردیده که ذیلاً متذکّر خواهیم شد:

۱- لباسی که در شأن انسان نیست

امام صادق علیه‌السّلام می‌فرماید:«لِلْمُسْرِف ِثَلاث عَلامات؛ یَشْتَری مَا لیْسُ لَهُ یَلْبِسُ ما لَیسَ لَهُ وَ یَأکُلُ ما لَیْسَ لَهُ»؛

 «مسرف را سه نشانه است؛ می‌خَرَد و می‌پوشد و می‌خورد، آن‌چه را که در شأن او نیست»

۲- استفاده نامناسب از لباس

امام کاظم علیه‌السلام می‌فرماید:

«اِنَّمَا السَّرَفُ اَنْ تَجْعَلَ ثَوْبَ صَوْنِکَ، ثَوْبَ بَذْلَتِکَ»؛

«اسراف، پوشیدن لباس آبرو در محل کارو خدمت است.»

3ـ خودداری از دادن لباس اضافی به محتاجان

امام سجّادعلیه‌السلام می‌فرماید:«مَنْ کانَ عِنْدَهُ فَضْلُ ثَوْبٍ وَ قَدَرَ اَنْ یَخُصَّ به مُؤْمِناً یحْتَاجُ اِلیْهِ فَلَمْ یَدْفَعُه اِلَیْهِ، اَکَبَّهُ اللهُ فی النَّارِ عَلی منْخَرَیْه» ؛

 «کسی که لباس اضافی دارد و قادر است مؤمن محتاجی را بپوشاند و این کار را نکند، خدا او را به رو به آتش درافکند.»

۳- مسکن

از ضروری‌ترین نیازهای افراد، نیاز به مسکن است تا آن‌ها را در برابر سرما، گرما و خطرهایی که تهدیدشان می‌کند حفظ نماید. در روایات، داشتن منزل بزرگ و وسیع از سعادتهای انسان شمرده شده است. پیامبر گرامی اسلام می‌فرماید: «از نشانه‌های سعادت انسان مسلمان، داشتن منزل بزرگ است.»

از روایات، چنین فهمیده می‌شود که داشتن منزل وسیع در صورتی پسندیده است که از راه حلال و با انگیزه پاک فراهم آمده و مناسب شأن و موقعیّت صاحبش بوده و از همه مهمتر وسیله‌ای برای کسب آخرت باشد. حضرت علی علیه‌السلام هنگامی که در بصره به عیادت علاء ابن زیاد رفت و مشاهده نمود منزل بسیار بزرگی ساخته است فرمود: «ای علاء! با وسعت این منزل در دنیا چه می‌کنی در حالی که در آخرت بدان محتاج‌تری؟! اگر در آن از میهمان پذیرایی کنی و فامیل بی‌سرپناهت را جای دهی، و حقوق آنان را ادا نمایی، در این صورت از طریق این منزل، آخرت را کسب کرده‌ای.»

آری، در جامعه‌ای که افراد زیادی فاقد مسکن مناسب هستند، ساختن خانه‌ها و ویلاهای بزرگ و صرف میلیونها تومان پول برای تزیین ه منازل، بی‌شک خروج از حدّ اعتدال و از مصادیق بارز اسراف خواهد بود. امام صادق علیه‌السلام دراین باره می‌فرماید:

«مَنْ بَنیه فَوْقَ ما یسْکُنُهُ کَلَّفَ حَمْلَهُ یوْمَ الْقِیامَةِ»؛ «کسی که ساختمان بزرگی را پی می‌نهد که بیش از حدّ نیاز اوست، فردای قیامت حامل وزر و وبال آن خواهد بود. »

قرآن مجید، این روحیّه اسراف در مسکن را محکوم کرده و می‌فرماید:

«أَتَبْنُونَ بَکلِّ رِیعٍ آیَةً تَعْبَثُونَ وَ تَتَّخِذُونَ مصانِعَ لَعَلَّکُمْ تَخْلُدُونَ»؛ «آیا در زمین‌های مرتفع، کاخ می‌سازید تا اینکه به بازی دنیا سرگرم شوید و عمارتهای محکم بنا می‌کنید به امید آنکه در آن عمارتها جاودان بمانید؟!».

در ذیل این آیه شریفه، پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه وآله می‌فرماید:«کُلُّ بَناءٍ وَبالٌ عَلی صاحِبِهِ یوْمَ القِیامَةِ إِلَّا مَا لابُدَّ مِنْهُ»؛ «هر منزلی فردای قیامت برای صاحبش وزر و وبال خواهد بود، مگر منزلی که به میزان نیاز ساخته شده باشد.»

در تاریخ آورده‌اند؛ هنگامی که معاویه ساختن کاخ سبز را به پایان برد، روزی ابوذر غفاری بر او گذشت و با مشاهده کاخ، روبه معاویه کرد و گفت:

«اِنْ کانَتْ مِنْ مالِ الله فَمِنَ الْخِیانَةِ وَ اِنْ کانَتْ مِنْ مالِکَ فَمِنَ الْإسْرافِ»؛ «اگر این ساختمان را از اموال مردم ساخته‌ای، خیانت نموده‌ای و اگر از مال حلال خود ساخته‌ای، اسراف ورزیده‌ای!»

۴ـ وسایل منزل

در روایات، تلاش برای رفع احتیاجات خانواده، همردیف جهاد در راه خدا شمرده شده است. امام صادق علیه‌السّلام می‌فرماید:ه

«اَلْکادُّ لِعِیالِهِ کَالْمُجاهِدِ فی سَبِیلِ اللهِ»؛ «کسی که در راه تأمین زندگی خانواده‌اش تلاش نماید، مانند کسی است که در راه خدا جهاد می‌کند.». با این وصف، رعایت حدّ اعتدال و پرهیز از اسراف، اصل عامّی است که شامل لوازم منزل نیز می‌شود.

امام صادق علیه السلام در مورد رختخواب مورد نیاز خانواده می‌فرماید: «فراش لِلرَّجُلِ و فِراشٌ لِاَهلِهِ و فِراشٌ لِضَیْفِهِ و الْفِراشُ الرّابِعِ للشَّیْطانِ»، «درمنزل، بستری برای مرد خانه و بستری برای خانواده و بستر سوّمی برای میهمان لازم است و بستر چهارم ـ اضافی است ـ برای شیطان خواهد بود. براستی آیا روی هم انداختن چندین تخته فرش، تهیّه دهها دست رختخواب بدون استفاده، گسترش دکوراسیونها و فراهم نمودن مبلمانهای گران قیمت و مانند آن از مظاهر عمل برای شیطان نیست؟ البتّه وضعیّت و موقعیّت افراد در این باب متفاوت است و هر کس مطابق شأن خود باید وسایل منزلش رافراهم نماید و آن‌چه فوق شأن خانواده‌ها باشد، از وجوه اسراف و حرام خواهد بود.

۵ـ وسیله نقلیّه:

در احادیث، داشتن مرکب خوب و راهوار از سعادت انسان شمرده شده است. مرکب، در زمانهای گذشته منحصر در اسب و قاطر و الاغ و... بوده و امروزه اتومبیل و موتور و مانند آن‌ها را نیز شامل است.گفتنی است که اسلام، تجاوز از حد اعتدال را در همه امور زندگی، از جمله، در وسیله نقلیه مذموم می‌داند. امام صادق علیه‌السّلام می‌فرماید:

«اَتَرَی اللهَ ائْتَمَنَ رَجُلاً عَلی مالٍ خُوِّلَ لَهُ اَنْ یشْتَرِ فَرَساً بِعَشْرَهِ آلافِ دِرْهَمٍ وَیجْزِیهِ بِعْشرِینَ دِرْهَماً... و قالَ: لا تُسْرِفُوا اِنَّهُ لا یحِبُّ الْمُسْرِفینَ»؛ «آیا گمان داری بخاطر داشتن مال فراوانه کسی مجاز است اسبی را به ده‌هزار درهم بخرد، در حالی‌که اسب بیست درهمی او را کفایت می‌کند؟ مگر نه‌این است که خداوند فرموده: اسراف نکنید که خدا اسراف‌کنندگان را دوست ندارد!» حال کسی که با داشتن یک اتومبیل پیکان، نیازش برآورده می‌شود، آیا مجاز است خودروهای گران‌قیمت خارجی خریداری نماید؟

البتّه شایان ذکر است که همیشه خرید وسیله نقلیه یا اجناس دیگر ارزان دلیل بر اعتدال نبوده بلکه گاه جنسی با قیمت نازل تهیّه می‌شود در صورتی که می‌توان با همان مبلغ یا اندکی بیشتر وسیله‌ای بادوامتر و مفیدتر از آن تهیّه نمود. در این صورت خرید جنس ارزان، نوعی اسراف خواهد بود.

یکی از اصحاب امام کاظم علیه‌السّلام می‌گوید حضرت بمن فرمود: چه مرکبی داری؟ عرض کردم، دارای الاغی هستم. فرمود: چند خریده‌ای؟ گفتم: سیزده دینار، حضرت فرمود: این اسراف است که الاغی را به‌این قیمت تهیّه کنی و اسب تهیّه نکنی! عرض کردم: آقای من! خرج اسب بیش از الاغ است. حضرت فرمود: آن کس که الاغ را روزی می‌دهد، اسب را هم روزی خواهد داد.

از مباحثی که گذشت یک نتیجه کلّی می‌توان گرفت و آن اینکه :بهره‌برداری از مواهب طبیعی اگر از مرز اعتدال و میانه‌روی تجاوز کند اسراف و حرام است و معیار در تعیین آن نیز عرف هر زمانی است و این مفهوم کلّی، صدها مصداق دارد که در این نوشتار به پاره‌ای از آن‌ها اشاره کردیم.

1- نحل/ 114.
2- الاعراف/ 31.
3- غافر/ 43.
4- حکیمی، محمّدرضا، الحیاة، ج4، ص204.
5- شیخ حرّ عاملی، وسائل‌الشیعه، ج15، ص257.
6- بحارلاانوار، ج75، ص303.
7- تفسیر صافی، ج3، ص187.
8- غرر و درر، ج2، ص547 .
9- غرر و درر، ج2، ص547.
10- انعام/ 141.
11- فصلنامه جنگل و مرتع، ش42، 47.
12-همان، ص48.
13-هود/6.
14- وسایل‌الشیعه، ج16، ص506.
15- سفینة البحار ج1، ص615.
16- الاعراف 26.
17- مکارم الاخلاق، ص104.
18-سفینة‌البحار، ج1، ص615.
19- وسایل الشیعه، ج3، ص421.
20- همان، ج3، ص558.
21- دکتر صبحی صالح، نهج‌البلاغه، ج209، ص324.
22-وسایل الشیعه، ج3، ص587.
23-شعراء/ 128.
24- خلاصة تفسیر منهج‌الصادقین، ج4، ص 89.
25- بحارالانوار، ج22، ص415.
26- اصول الکافی، ج5، ص88.
27-تفسیر عیاشی، ج2، ص13فرهنگ جهاد- شماره1، پاییز 1374 / ناصر رفیعی

لطفا از  مطلب فوق  با درج این لینک و منبع استفاده نمایید : زیباوب www.zibaweb.com

.