سخن بلاگ

زندگینامه شیخ محمد دشتی مترجم نهج البلاغه

شیخ محمد دشتی (م 1380 ش) از عالمان بزرگ معاصر است که بیشتر به آثار خویش در زمینه نهج البلاغه و به ویژه ترجمه نهج البلاغه و معجم نهج البلاغه و فرهنگ موضوعات و مفامعروف و مشهور است.

مرحوم محمد دشتی با وجود عمر کوتاه، ولی پربرکت خود، منشأ آثار و برکات بسیاری شد. از ایشان بیش از صد و ده جلد کتاب به یادگار مانده که تنها یک کتاب ایشان، بالغ بر پانزده جلد می باشد. در این جا به گوشه ای از آثا رایشان اشاره می شود:

آینده و آینده سازان، اسناد و مدارک نهج البلاغه در دو جلد، پیام های عاشورا، ترجمه نهج البلاغه، مذهب روشنفکری، فرهنگ سخنان حضرت امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام ، نهج الحیاة، مجموعه الگوهای رفتاری امام علی علیه السلام در پانزده جلد و دیوان اشعار.

هم چنین از مرحوم دشتی، بیش از پنجاه مقاله به یادگار مانده است.

پانزدهم اردیبهشت، یادآور غروب مردی است از تبار علویان؛ شخصیتی که عمر خویش را وقف احیای کلام امیرمؤمنان، علی علیه السلام کرد؛ امامی که قرآن ناطق و اسلام مجسم بود، همو که کلام گهربارش در پس پرده جهل و نادانی بشر گرفتار آمده بود و دلیر مردی می طلبید تا غبار غربت از آن بزداید و آن بزرگ مرد کسی نبود جز مرحوم محمد دشتی.

تولد

سال 1330 بود. در روستایی سرسبز و با صفا از روستاهای محمودآباد مازندران، در خانه ای ساده و بی آلایش که چراغ آن با نور ایمان روشن بود، از پدر و مادری با ایمان و عاشق اهل بیت علیهم السلام فرزندی دیده به جهان گشود که نام او را محمد گذاشتند؛ فرزندی که بعدها به «دشتیِ نهج البلاغه» شهرت یافت.

تحصیلات

محمد دشتی، پنج ساله بود که وارد کلاس اول شد و تا کلاس ششم ابتدایی در همان روستای محل تولد خود ادامه تحصیل داد. دوازده بهار از عمر محمد گذشته بود که با پیشنهاد بزرگان روستا و با توجه به علاقه شدید وی به علوم حوزوی، وارد حوزه علمیه آمل شد و یکسال بعد، به قم، آشیانه آل محمد صلی الله علیه و آله رفت و در مدرسه آیت اللّه گلپایگانی مشغول به تحصیل گردید.

نبوغ و استعداد ذاتی

از همان دوران کودکی، هوش سرشار و حافظه ای قوی در محمد دشتی موج می زد. استعداد بالای محمد به گونه ای بود که گاهی چند صفحه دکلمه را در یک شب حفظ می کرد و فردای آن روز در جمع حاضران از حفظ می خوانْد. همین نبوغ و استعداد، بعدها در خدمت به دین و مکتب به گونه ای دیگر جلوه گر شد؛ به طوری که نقل می کنند در یکی از مناظرات که با گروه های مخالف داشت، هفتاد جمله از چهل کتاب یکی از نویسندگان را فهرست وار و بدون هیچ گونه تعللی بیان کرد که پس از توضیحات مناسب وبه اثبات رساندن نظریات مطرح شده، با صلوات های مکرر حاضران تشویق شد. همچنین تنوع در تألیفات و تدریس علوم مختلف در سطوح و مقاطع مختلف حوزوی و دانشگاهی، همه و همه از همان نبوغ سرشار خدادادی خبر می داد و او آن را در خدمت به هدفی مقدس به کار می گرفت.

ویژگی ها

پشتکار و خستگی ناپذیری

پشتکار که نقش ممتازی در شکل گیری شخصیت و پیشرفت هر فردی ایفا می کند، در مرحوم محمد دشتی جلوه ای دیگر داشت. وی از افرادی بود که برای هر لحظه و دقیقه عمر خود، برنامه ریزی کرده بود؛ به گونه ای که حتی در ایام تابستان که فصل استراحت و تفریح تلقی می شود، بی وقفه به کار شبانه روزی می پرداخت. از خود او نقل شده که می گفت: من در سه ماهه تابستان، به اندازه کل نُه ماه که در قم هستم کار تحقیقی می کنم. هم چنین از آن مرحوم نقل شده که بیشتر کتاب های خود را در ماه مبارک رمضان و تعطیلات تابستان نوشته است.

جسارت و غیرت دینی

ویژگی برجسته در اخلاق و سیره مرحوم دشتی، بی باکی و حق گرایی ایشان بود که باعث گردید چه در دوران ستمشاهی با سخنرانی ها و افشاگری های خود که بارها به دستگیری و زندانی شدن وی انجامید، چه بعد از انقلاب در برخورد علمی با گروه های منحرف و گروهک ها، و چه در عرصه جنگ وجهاد، تا نَفَس آخر از حق بگوید و لحظه ای ساکت ننشیند و هر جا که احساس ضرورت و وظیفه کند، وارد میدان شود.

نوآوری و خلاقیت

تألیف و تدوین کتاب معجم المفهرس لألفاظ نهج البلاغه با آن حجم و گستردگی، نمونه روشنی از خلاقیت و نوآوری مرحوم دشتی بود؛ به گونه ای که مورد توجه عالمان و بزرگان و از جمله رهبر فرزانه انقلاب قرار گرفت و ایشان در دیدار مرحوم دشتی فرمودند: «معجم شما، همیشه در کنار قرآن و مفاتیح من است و از آن استفاده می کنم. این کتاب شما نیازی به توضیح ندارد». هم چنین با نگاهی گذرا به تألیفات دیگر ایشان و مقالات متعددی که برای سمینارها و جشنواره های مختلف می فرستادند و در اکثر آن ها هم عنوان مقاله برتر را کسب می نمود، بیشتر به این روح خلاق و نوآور مرحوم دشتی پی خواهیم برد؛ مباحثی هم چون بررسی تطبیقی مکاتب، فمنیسم و دموکراسی از دیدگاه نهج البلاغه، هنر از دیدگاه نهج البلاغه و....

توکل و توسل

مرحوم دشتی، توکل را کلید حل تمام مشکلات می دانست و خود نیز در عمل بدان پای بند بود و درموارد بسیاری با توسل خاصی که بارها آن را تجربه کرده بود، گره از مشکلات بزرگ می گشود. شیوه او در این گونه موارد، توسل به یکی از معصومان علیهم السلام با هدیه کردن چهارده هزار صلوات به پیشگاه مقدسشان بود.

ارادت مرحوم دشتی به اهل بیت علیهم السلام و یاری طلبی از ارواح پاک آن بزرگواران برای حل مشکلات به گونه ای بود که حتی در مواردی که از ایشان درخواست استخاره می شد، یکی از شرایط استخاره خود را، هدیه کردن صد صلوات به پیشگاه حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام قرار داده بودند.

اخلاص

مرحوم دشتی آموخته بود که کار را برای رضای خداوند انجام دهد و اجر و پاداش آن را از او بطلبد و در این راه، از هیچ کس هراسی نداشته باشد. در اخلاص ایشان همین بس که پس از وفاتشان، فرزندان ایشان متوجه شدند که وی مسئولیت پرداخت هزینه چند یتیم را برعهده داشته است. یکی از بزرگان درباره اخلاص ایشان می فرماید: «ایشان [مرحوم دشتی] با خلوص نیتی که داشتند، به مقاماتی دست یافتند. این همه ثمرات و آثار ارزشمند از ایشان، دلیل بر این است که کار را برای رضای خداوند متعال انجام می دادند».

سحرخیزی

از ویژگی های برجسته مرحوم دشتی، سحرخیزی ایشان و راز و نیاز مداوم و خالصانه در نیمه های شب با حضرت دوست بود. در تمام حالات زندگی ایشان، می توان سحرخیزی را جزو آداب و عاداتی دید که هرگز ترک نشد و بارها شنیده شد که ایشان می گفت: «نعمت قلم و بیان و هر چه دارم، از نماز شب و سحر دارم».

وظیفه شناسی

توجه به وظیفه در مرحوم دشتی نمودی ویژه داشت؛ زیرا تا زمانی که مسأله تحصیل مطرح بود، درس خویش را با قوت و قدرت فراگرفت و زمانی که مسأله انقلاب پیش آمد، از مبارزان پیشگام در عرصه جهاد و مبارزه بر ضد طاغوت شمرده شد و با صراحت لهجه که از ویژگی های بارز ایشان بود، پرده از چهره نفاق و ظلم طاغوت برداشت. پس از پیروزی انقلاب هم که نیروهای انقلاب به تحکیم مبانی اعتقادی نیاز داشتند، در سِمَت استادی کارآمد ظاهر گشت. در دوره جنگ تحمیلی و دفاع از مرز و بوم و خاک و اعتقادات، در جبهه ها حضوری فعال داشت. پس از هجوم نظامی و در تهاجم فرهنگی بر ضد دین و مبانی سالام نیز، مانند سربازی فداکار با سلاح فرهنگ اسلامی و علوی به مبارزه با دشمن برخاست و لحظه ای آرام ننشست. پذیرش امامت جمعه شهرستان سمیرم و پذیرش مسئولیت قسمت آموزش سپاه آمل، گام های دیگری بود که مرحوم دشتی برای انجام وظیفه برداشت.

مدیر و کارآمد

مرحوم محمد دشتی را می توان از مدیران موفق و کارآمدی دانست که مدیریتی مطابق تفکرات و نظرات اسلام را برگزید و به اجرا درآورد. ایشان در چند دانشگاه در مقطع کارشناسی ارشد رشته مدیریت، مباحث مدیریت تطبیقی را تدریس کرد که از جمله موفق ترین کلاس های وی به شمار می آمد. هم چنین راه اندازی و اداره مؤسسّه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین علیه السلام با توجه به مشکلات و چالش های فرا روی، از نمونه های کارآمدیِ مدیریت مرحوم دشتی است.

مدافع ولایت

استاد محمد دشتی سربازی فداکار درعرصه دفاع از حریم اسلام، نظام، انقلاب، ارزش های دفاع مقدس و ولایت مطلقه فقیه بود. حمایت بی نظیر ایشان از ولایت مطلقه فقیه، برگ زرّینی در دفتر افتخارات وی است. او در دفاع از ولایت و نظام اسلامی هر جا احساس ضرورت می کرد، آن چه در توان داشت در طبق اخلاص نهاده و تقدیم می کرد. مرحوم دشتی بارها در سخنرانی ها و بیانات خود گفته بود: «ما، سه لیتر خون داریم، آن هم فدای اسلام و ولایت».

مرحوم محمد دشتی از دیدگاه بزرگان

رهبر معظم انقلاب

رهبر معظم انقلاب، در دیدار مرحوم دشتی در سال 1370 فرمودند: «من خیلی امروز با دیدن شما خوش حال شدم و مشتاق دیدار شما بودم. همین قدر بدانید که ما و دیگر مسئولین نظام، آرزومندیم کارهای مثبت پیرامون نهج البلاغه انجام گیرد؛ نظام ما از شما تشکر می کند». رهبر انقلاب همچنین در دیدار خانواده مرحوم دشتی در سال 1380 فرمودند: «آقای دشتی جزو عناصر مفید بودند. زحمت هایشان با ارزش بود.... حیف شد، ایشان می توانست سال ها خدمت کند. ایشان خیلی پرشورو پرانرژی بودند.... هر کس به ایشان احترام کند به اسلام، امیرالمؤمنین علیه السلام و نهج البلاغه احترام کرده است.... من اغلب کتاب های ایشان را مطالعه کردم. بسیار مفید و خوب هستند. کتاب معجم ایشان از همه بهتر است، ایشان خوش سلیقه، خوش رو و با پشتکار بودند».

علامه حسن زاده آملی

علامه حسن زاده آملی در نمازی که بر پیکر مرحوم دشتی در حرم حضرت معصومه علیهاالسلام خواندند، فرمودند: «خداوندا! ما شهادت می دهیم که او یکی از اولیای تو بود و همواره تلاشگر بود در گسترش فرهنگ و آثار علوی و فاطمی».

آیت اللّه جوادی آملی

«ایشان الحمدللّه موفق بودند.... راه ایشان را ادامه دهید. ایشان میهمان کریمه اهل بیت هستند و در هر لحظه صلوات و برکات به روح ایشان واصل می شود».

آیت اللّه سبحانی

«این مرد، بسیار سخت کوش و خدمتگزار بود. در راه عشق علی علیه السلام و نشر ولایت و علوم اهل بیت علیهم السلام سر از پا نمی شناخت. این مرد، هم مؤمن بود و هم عمل صالح داشت».

آثار و تألیفات

مرحوم محمد دشتی با وجود عمر کوتاه، ولی پربرکت خود، منشأ آثار و برکات بسیاری شد. از ایشان بیش از صد و ده جلد کتاب به یادگار مانده که تنها یک کتاب ایشان، بالغ بر پانزده جلد می باشد. در این جا به گوشه ای از آثا رایشان اشاره می شود: آینده و آینده سازان، اسناد و مدارک نهج البلاغه در دو جلد، پیام های عاشورا، ترجمه نهج البلاغه، مذهب روشنفکری، فرهنگ سخنان حضرت امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام ، نهج الحیاة، مجموعه الگوهای رفتاری امام علی علیه السلام در پانزده جلد و دیوان اشعار.

هم چنین از مرحوم دشتی، بیش از پنجاه مقاله به یادگار مانده است.

پرواز تا ملکوت

شب از نیمه گذشته بود و مرحوم دشتی خسته از مسافرت های متعدد در ماشین به خواب رفت. در حدود سی کیلومتری شهر قم، ماشین بر اثر برخورد با تابلوی کنار اتوبان از مسیر منحرف شد و پس از چند بار غلت زدن، روی سقف آرام گرفت. در این حادثه، جراحات سنگینی به مرحوم دشتی وارد شد که پس از انتقال به بیمارستان تهران، در شب چهاردهم اردیبهشت 1380، کبوتر خونین بال و عاشق حریم علوی در حالی که ذکر مقدس یا حسین علیه السلام و زمزمه مصائب حضرت زینب علیهاالسلام بر لب داشت، به سرای باقی پرکشید و در جوار کریمه اهل بیت علیهم السلام در شهر قم آرام گرفت.

منابع

1.محمدمهدی دشتی، ذوالفقار حیدر، انتشارات قدس، قم، 1382.

2. «اقلیم قلم»، روزنامه رسالت، 23 اردیبهشت ماه 1383.

3. «یاد و خاطره ای از استاد دشتی»، روزنامه کیهان، 16 اردیبهشت ماه 1381.

4. «فرزانه ای که با نهج البلاغه زیست»، روزنامه رسالت، 15 اردیبهشت ماه 1381.

---

زندگینامه شیخ محمد دشتی

شیخ محمد دشتی (م 1380 ش) از عالمان بزرگ معاصر است که بیشتر به آثار خویش در زمینه نهج البلاغه و به ویژه ترجمه نهج البلاغه و معجم نهج البلاغه معروف و مشهور است.

ولادت و خانواده

استاد محمد دشتی در سال 1320 ش. در روستای «آزادمون» از توابع شهرستان محمودآباد، در خانواده ای مذهبی چشم به جهان گشود. این خانواده صاحب سه پسر و دو دختر بودند که محمد چهارمین فرزند محسوب می شد. پدرش ابراهیم مردی مهربان و سخت کوش، و سرلوحه کارهایش تقوا و پاکدامنی بود. او به ائمه اطهار علیهم السلام بسیار عشق می ورزید و از عنایات آنان بهره مندبود؛ از جمله پدر استاد نقل کرده است:

شبی در خواب دیدم ائمه علیهم السلام در مجلسی گردهم آمده اند و حضرت ولی عصر علیه السلام به صورت جوانی خوش سیما از آن ها پذیرایی می کنند. در آخر جلسه، آن حضرت از سینی ای که در دستشان بود، تکه نانی به من دادند. فردای آن روز به هنگام فعالیت متوجه شدم تکه نانی که حضرت در خواب به من داده اند، در جیب لباسم موجود است.^[۱] از این قبیل رؤیاها، پدر بزرگوار استاد خیلی نقل می کرد.

دوران کودکی و تحصیل

محمد در دوران خردسالی علاقه زیادی به یادگیری و تحصیل داشت؛ به طوری که در سن 5 سالگی به اصرار فراوان خود وارد دبستان شد و با علاقه فراوان این مقطع را تا ششم ابتدایی سابق با موفقیت به پایان رساند. بعد از اتمام دروس ابتدایی، در سال 1342 ش. با پیشنهاد بزرگان روستا و به سبب عشق به آموختن علوم حوزوی، به حوزه علمیه آمل وارد شد و در مسجد امام حسن عسکری علیه السلام^[۲] به تحصیل پرداخت.^[۳]

پس از یک سال، برای ادامه تحصیل به شهر مقدس قم نقل مکان کرد و در مدرسه گلپایگانی به تحصیل ادامه داد. کوشش های خستگی ناپذیر او موجب شد تا دوره سطح را با موفقیت به پایان رساند.

اساتید

شیخ محمد دشتی پس از اتمام سطح در حوزه ، از محضر آیات بزرگواری استفاده کرد. همچون:

1. مشکینی (کتاب حدود و دیات)
2. جوادی آملی (متاجر و اسفار)
3. مکارم شیرازی (صلاة)
4. میرزا هاشم آملی (یک دوره خارج اصول)
5. حسن زاده آملی، (فلسفه کتاب اشارات)
6. محمدی گیلانی (اسفار)
7. محمد حقی (شرح منظومه)
8. شهید مفتح (روش تحقیق و نویسندگی)
9. جعفر سبحانی
10. شهید مصطفوی کرمانی

همچنین موفق شد مدرک دکترا را اخذ کند.

تشکیل خانواده

استاد در حدود سالهای 48 و 49 با خانواده ای مذهبی در شهر آمل وصلت کرد. ثمره این وصلت دو دختر و سه پسر به نامهای محمدمهدی، حسین و علی‌اصغر بود که هر سه پسر، محصل علوم دینی هستند. استاد طبق وصیتنامه ای که در زمان جنگ نگاشته بود، آرزو داشت پسرهایش محصل علوم دینی باشند که این آرزو محقق شده است.

آثار تحقیقی و تألیفی

استاد محمد دشتی در کنار دروس حوزوی همواره به فعالیت های تحقیقاتی می پرداخت و در موضوعات مختلف کتاب هایی را به رشته تحریر درآورد، ایشان به ویژه به نشر احادیث نهج البلاغه اهتمام داشت. او معتقد بود که: «بزرگترین رسالت حوزه این است که پل ارتباطی بین این نسل و معارف اهل بیت علیهم السلام ایجاد کند.» تألیفات وی از این قرار است:

الف) مجموعه بینش توحیدی:

1. عقائد اسلامی
2. فلسفه اجتهاد و تقلید
3. سیر در تفکر مادی
4. مذهب روشنفکری
5. ابزار و وسائل تحقیق
6. طرح های نوین آموزشی
7. روش های بررسی مکتب ها
8. جهان بینی توحیدی
9. کدام اسلام؟
10. طرح عقائد و احکام
11. روش نوین در تدریس احکام

ب) مجموعه تربیتی:

1. مسئولیت تربیت (این کتاب تاکنون 10 بار تجدید چاپ شده و مورد مطالعه و توجه بسیاری از بانوان بوده است.)
2. مسأله تربیت.

ج) مجموعه آشنایی با نهج البلاغه:

1. شناخت نهج البلاغه
2. اطلاعات مقدماتی نهج البلاغه
3. کلیدهای شناسایی نهج البلاغه
4. روش های تحقیق در نهج البلاغه
5. طرح های آموزشی نهج البلاغه
6. شرح آموزشی نهج البلاغه (3 جلد)
7. شعر شاعران نهج البلاغه (2 جلد)
8. فهرست شروح نهج البلاغه (3 جلد)
9. فرهنگ واژه های معادل نهج البلاغه
10. فرهنگ موضوعات کلی نهج البلاغه
11. فرهنگ معارف کلی نهج البلاغه (2 جلد)
12. فرهنگ لغات نهج البلاغه
13. المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه (جزو متن درسی دبیران و نیز 90 ساعت ضمن خدمت قرار گرفت) و امور تربیتی وزارت فرهنگ کتاب شناخت نهج البلاغه را طی بخشنامه ای در سال 68-69 جزو متن درسی و مسابقاتی معلمان و مربیان امور قرآنی و نهج البلاغه قرار داده است. و در صدا و سیما شبکه 1 و 2 و رادیوی قم بخش «گنج و گنجینه» شرح مفصلی از عملکردهای مؤسسه و توضیحات کاربردی نسبت به این مجموعه پخش شده است.

استاد محمد دشتی بر اساس کار گسترده در زمینه نهج البلاغه سرانجام یکی از ترجمه‌های ماندگار نهج البلاغه را همراه فهرست کامل موضوعی به پیشگاه شیفتگان فرهنگ علوی تقدیم داشت که بارها توسط ناشران گوناگون منتشر شد.

د) مجموعه فرهنگ سخنان معصومین علیهم السلام:

• 1-15- نهج الحیاة؛ این مجموعه در 15 جلد به چاپ رسیده است که جلد اول آن اختصاص به پیامبران الهی و جلدهای دیگر، هر یک اختصاص به سخنان یکی از معصومین دارد.

هـ) مجموعه تحلیل تاریخ سیاسی معصومین علیهم السلام:

1. روش های مبارزاتی پیامبران آسمانی
2. روش های مبارزاتی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله
3. سیره امام علی علیه السلام (در 15 جلد)
4. امام علی علیه السلام الگوی کامل انسانیت
5. موفقیت ها و مشکلات امام علی علیه السلام
6. تحلیل حوادث ناگوار زندگانی حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها
7. ره آورد مبارزات حضرت زهرا سلام الله علیها
8. ویژگی های مبارزات حضرت زهرا سلام الله علیها
9. انگیزه های قیام عاشورا
10. پیام های عاشورا
11. حماسه غدیر
12. جایگاه غدیر

و) کتاب هایی که در آستانه نشر قرار دارند:

1. تفسیر آموزشی قرآن (3 جلد)
2. شرح و تفسیر نهج البلاغه (3 جلد)
3. فهرست شروح نهج البلاغه (3 جلد)
4. سیره عملی حضرت امیرالمومنین علیه السلام (15 جلد)
5. دروس آموزشی نهج البلاغه (3 جلد)
6. روش برداشت از قرآن (2 جلد)
7. روش تحقیق و برداشت از نهج البلاغه (2 جلد)
8. زن و تضادهای زندگی اجتماعی
9. فرهنگ سخنان حضرت زهرا سلام الله علیها
10. گلبوته های گلستان فاطمه سلام الله علیها
11. اخلاق نظامی در نهج البلاغه
12. تئوری‌های مدیریت از دیدگاه نهج البلاغه
13. باورهای جاودانه در نهج البلاغه
14. ره آورد عاشورا
15. ره آورد اسارت عترت علیهم السلام
16. اصول پنجگانه اعتقادی در نهج البلاغه
17. فرهنگ سخنان حضرت زهرا سلام الله علیها (به زبان لاتین)
18. فرهنگ سخنان امام حسین سلام الله علیها (به زبان انگلیسی)
19. امام علی علیه السلام الگوی کامل انسانیت
20. نقش الگویی حضرت زهرا سلام الله علیها
21. اسناد و مدارک نهج البلاغه
22. روات و محدثین نهج البلاغه
23. فرهنگ سخنان امام حسین علیه السلام

ز) سایر آثار:

استاد دشتی در طی همکاری های ده ساله خود (سال های 1366 تا 1377 ش) با وزارت فرهنگ، جزوات مسابقاتی نهج البلاغه را برای مقطع راهنمایی، دبیرستان و دانشگاه به رشته تحریر درآورد. تاکنون این جزوات آماده شده است:

1. آیین دوست یابی در نهج البلاغه
2. ارزش های اخلاقی در نهج البلاغه
3. اخلاق اجتماعی در نهج البلاغه
4. جوان و ارزش های انسانی در نهج البلاغه
5. جاذبه و دافعه در نهج البلاغه
6. حق و باطل در نهج البلاغه
7. دوستی دوستان در نهج البلاغه
8. تربیت در نهج البلاغه
9. واقعیت نگری در نهج البلاغه
10. نظارت مردمی در نهج البلاغه
11. پیام استقامت امام در نهج البلاغه
12. نوجوانی و ارزش ها از دیدگاه نهج البلاغه (برای پسران مقطع اول راهنمایی)
13. نوجوانی و ارزش ها از دیدگاه نهج البلاغه (برای دختران مقطع اول راهنمایی)
14. اخلاق نوجوانی از دیدگاه نهج البلاغه (برای پسران مقطع دوم راهنمایی)
15. اخلاق نوجوانی از دیدگاه نهج البلاغه (برای دختران مقطع دوم راهنمایی)
16. مسئولیت های جوانی از دیدگاه نهج البلاغه (برای پسران مقطع سوم راهنمایی)
17. مسئولیت های جوانی از دیدگاه نهج البلاغه (برای دختران مقطع سوم راهنمایی)
18. جوان و سازندگی از دیدگاه نهج البلاغه (برای پسران اول متوسطه)
19. جوان و سازندگی از دیدگاه نهج البلاغه (برای دختران اول متوسطه)
20. شناخت دوران جوانی از دیدگاه نهج البلاغه (برای پسران دوم متوسطه)
21. شناخت دوران جوانی از دیدگاه نهج البلاغه (برای دختران دوم متوسطه)
22. پسران و آینده سازی از دیدگاه نهج البلاغه (برای پسران سوم متوسطه)
23. دختران و آینده سازی از دیدگاه نهج البلاغه (برای دختران سوم متوسطه)
24. راه مقابله با مشکلات جوانی از دیدگاه نهج البلاغه (برای پسران مقطع پیش دانشگاهی)
25. راه مقابله با مشکلات جوانی از دیدگاه نهج البلاغه (برای دختران مقطع پیش دانشگاهی)

ویژگی‌های اخلاقی

- ساده زیستی:

استاد مرحوم دشتی، با تأسی به مولای خود امیرمؤمنان امام علی علیه السلام ساده زیستی را سرلوحه زندگی خویش قرار داده بود. و از کارهای تشریفاتی دوری می جست.

- سحرخیزی:

همیشه مقید بود صبح زود بیدار شود؛ به طوری که نماز صبح را اول وقت می خواند و قرآن تلاوت می کرد. استاد همیشه به هنگام سحر، به آسمان نگاه می کرد و ذکر می گفت و یادآوری می کرد که، پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرموده: «در این لحظات اعضای خانواده خویش را بیدار کنید؛ چون روزی بندگان در آن وقت تقسیم می شود.» لذا استاد اهل خانه را سحرگاهان بیدار می کرد.

- عبادت:

بسیار به عبادت اهمیت می داد و آن چه را از ائمه علیهم السلام و کلمات گوهربارشان آموخته بود، بکار می بست. در عبادت خویش چنان ضجه می زد که هر وقت اطرافیان او را با چنان حالی می دیدند، فکر می کردند لحظه ای بیش زنده نمی ماند.

- پشتکار:'

استاد بسیار پرتلاش و فعال بود، پشتکار زیادی داشت. در تحقیقات خود طوری با اشتیاق و پرحرارت کار می کرد که همه می اندیشیدند که ایشان صد سال زنده خواهد بود.

- پاکی و نظافت:

به تمیزی و نظافت فوق العاده اهمیت می داد و می فرمود: ما مسلمانیم و دین ما اسلام است؛ دینِ پاکی و تمیزی است. لذا ما باید همیشه تمیز باشیم و با حالت پاک، خدا را ملاقات کنیم. استاد همیشه دائم الوضو بود.

عشق به ائمه علیهم السلام:

علاقه خاصی به ائمه اطهار علیهم السلام داشت و در مراحل مختلف (زندگی، تحقیقات، فعالیت مؤسسه و چاپ کتب) مورد عنایات ائمه علیهم السلام بود. استاد درباره ائمه علیهم السلام می گفت: ما هر چه داریم از ائمه است. باید تا آن جا که در توان داریم، دین خویش را به ائمه ادا کنیم.

همه جانبه‌نگری

او در قضایا همه ابعاد و جوانب را نگاه می کرد و با مطرح کردن اسلام در چارچوب بی روح، مخالف بود و می گفت: حلال محمد صلی الله علیه و آله حلال الی یوم القیامه. به همین دلیل او در محیط خانه برای فرزندان خویش دوست صمیمی و مهربان بود و در کارهای منزل تا حد امکان کمک می کرد و در فرصت‌های مناسب با فرزندان به فعالیت‌های مختلف از جمله ورزشی می پرداخت. در طول عمر شریف خود تلاش می کرد کارها را شخصاً انجام دهد و چنان که نقل شده «پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در امور منزل به کسی امر نمی کرد و اگر نیازی داشت، می فرمود: اگر این کار می شد، خیلی خوب است»، او نیز به پیروی از پیامبر صلی الله علیه و آله در کارها به کسی امر نمی کرد و درباره زحمات همسرش می فرمود: «اگر زحمات ایشان نبود، نمی توانستیم این همه تألیفات داشته باشیم».

فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی

الف) قبل از انقلاب اسلامی:

استاد محمد دشتی قبل از پیروزی انقلاب با تشکیل کلاس های عقائد و جلسه بانوان در شهرها و روستاها، تلاش می کرد که نسل جوان را با دین و باورهای مذهبی آشنا سازد و در اکثر اوقات با برگزاری کلاس ها و جلسات (پرسش و پاسخ)، سعی در از میان برداشتن مشکلات و شبهات فکری جوانان داشت.

ب) بعد از انقلاب اسلامی:

بعد از پیروزی انقلاب فعالیت‌های گسترده‌تری داشت؛ از جمله:

1. احداث چند حسینیه و مسجد در شهر و روستا، از جمله در دماوند؛
2. برگزاری کلاس های احکام و عقاید؛
3. همکاری با صداوسیما؛
4. حضور در سمینارهای مختلف؛
5. آگاهی دادن به مردم در سخنرانی‌ها و تألیفات خویش؛
6. بنیان گذاری مؤسسه تحقیقاتی امیرالمومنین علیه السلام؛
7. احداث پُل در روستایی در مازندران؛
8. تدریس در حوزه و دانشگاه (مثل دانشگاه تربیت معلم، دانشگاه عالی قضایی، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه امام حسین علیه السلام و دانشکده تبلیغ حوزه)؛
9. تهیه جزوات مسابقاتی نهج البلاغه برای مقطع راهنمایی، دبیرستان و پیش دانشگاهی.^[۴]

فعالیت های سیاسی

استاد محمد دشتی در کنار فعالیت های فرهنگی و تحقیقاتی، به فعالیت های سیاسی و اجرایی نیز توجه داشت و در این زمینه مسئولیت هایی بر عهده گرفته بود. وی مدتی مسئول آموزشی سپاه آمل، مسئول جهاد میناب، نماینده و ولی فقیه (حاکم شرع هیئت واگذاری زمین) در استان اصفهان، امام جمعه سمیرم، عضو هیئت علمی مجتمع آموزشی جانبازان و مسئول مؤسسه تحقیقاتی نهج البلاغه بود.

فعالیت های سیاسی استاد به دو بخش اساسی تقسیم می شود:

فعالیت های سیاسی قبل از انقلاب

استاد پیش از انقلاب، مبارزی بی باک بود و با صراحت لهجه و جسارت و شهادت طلبی، در سخنرانی‌ها و مجالس به انتقاد از عملکرد دولت طاغوت می پرداخت و در این راه چندین بار دستگیر و در بازداشت گاه ساواک و شهربانی زندانی شد و در آن جا بارها مورد تهدید و تفتیش های متعدد قرار گرفت. در یکی از موارد، رئیس شهربانی به ایشان می گوید: «الفاظ شما بسیار تند است، باید ملایم‌تر صحبت کنید. سخنان شما به گونه‌ای است که مردم را علیه اعلی حضرت تحریک می کند؛ دست از این کارهایتان بردارید» و در آن جا از ایشان تعهد می گیرند که در اجتماعات سخنان آتشین بر زبان نراند.

فعالیت های سیاسی بعد از انقلاب:

مرحوم دشتی، همواره بعد از انقلاب و مسئولیت هایی که برشمرده شد، مدافع خط امام و ارزش های انقلاب بود و تا آخر عمر در این راه ثبات قدم داشت.^[۵]

استاد محمد دشتی نقل می کرد: در یکی از سفرهای تبلیغی (پیش از انقلاب) به سیرجان رفته بودم. در آن ایام با آیت الله غیوری^[۶] - که در سیرجان در تبعید بسر می برد - آشنا شدم. ایشان ضمن بیان مسائل و مشکلات منطقه به من فرمودند: «در ساواک سیرجان شخصی به نام مکی آبادی، که بهایی مذهب است، حضور دارد و با طلاب و نیروهای انقلابی رفتاری خشن دارد. او با شیوه خاصی در ضمن بازپرسی ها به مقدسات اهانت می کند، تا با عکس‌العمل بازداشت شدگان، آن ها را روز دادگاه اذیت کند».

ایشان فرمودند: «اگر شما دستگیر شدید، در مدت بازداشت تا روز دادگاه کلمه ای سخن نگویید.» اتفاقاً من نیز پس از چند سخنرانی آتشین و پرحرارت، دستگیر و در بازداشت گاهی که مکی آبادی در آن جا بود، زندانی شدم. مکی آبادی با همان شیوه شروع به اهانت کردن به مقدسات کرد. اما من بنابر توصیه های آیت الله غیوری، سخن نگفتم و شروع به تلاوت قرآن نمودم. تا آن که روز دادگاه هنگام دفاع از خویش مکی آبادی با عصبانیت تمام گفت: «تا حالا لال بودی؟ الآن زبان درآوردی؟» و با ناراحتی جلسه دادگاه را ترک نمود. در همان محل، آیت الله غیوری مدظله العالی به من فرموده بودند که «ساواک به طلبه‌های بوشهری خیلی حساس هستند و آن ها را شدیداً اذیت می کنند؛ چون برخی طلبه‌های بوشهری مبارزات مسلحانه داشتند. شما در روز دادگاه بگویید من مازندرانی هستم. و من هم در روز دادگاه گفتم: من مازندانی هستم. شما نوارهای سخنرانی مرا گوش کنید. در کجای سخنرانی من، علیه شاه صحبت کرده ام؟ و با این ترفند از دست ساواک خلاص شدم.

خاطره ای دیگر

استاد محمد دشتی نقل می کرد: در دوره رژیم شاهنشاهی و قبل از انقلاب در منطقه، رئیس شهربانی با باتوم به مردم حمله می کرد و مردم را با عصبانیت مورد ضرب و شتم قرار می داد و می گفت: هر چه می خواهید بگویید. ولی نگویید شاه، تو را می کشیم. و با لحن خاصی می گفت: شماها می خواهید، اعلی حضرت را بکشید! و این جمله را بارها زمزمه می کرد و ما بدون واهمه، راهپیمایی را ادامه می دادیم. در یکی از راهپیمایی ها که تا ساعتی از شب ادامه داشت، رئیس شهربانی، پس از ساعت ها درگیری با مردم و به نتیجه نرسیدن سرکوب ها، با عصبانیت کلاه خویش را بر زمین زد و گفت: شما را به خدا قسم می دهم به خانه هایتان برگردید. من سه شبانه روز است که نخوابیده ام.^[۷]

در کربلای 5

استاد خاطرات فراوانی از جنگ نقل کرده است که به یک نمونه بسنده می کنیم: بعد از عملیات کربلای 5، که روحیه رزمنده ها تضعیف شده بود، بنده در لشکرهای مختلف عمل کننده به سخنرانی پرداختم و ضمن بیان آیات و روایات مختلف درباره پیروزی انقلاب و نقش آن در عرصه‌های جهانی، به رزمندگان امید می دادم. آن جا در روایتی از امام علی علیه السلام به نقلِ امام صادق علیه السلام خواندم که در آن، حضرت امیر مردم ایران و بسیجیان ایرانی را پرچمدار قیام جهانی امام زمان عجل الله تعالی فرجه معرفی نموده اند. طبق نقل رزمندگان حاضر در آن جلسه، آقای دشتی با شوخ طبعی خود، نقش مؤثری در تقویت روحیه رزمندگان داشتند.

همچنین در سخنانی که در گُردان غوّاص (که متشکل از رزمندگان برگزیده گُردان های پیش مرگ در عملیات کربلای 5 بود) ایراد کردم؛ روایتی را خواندم که در آن، یکی از ائمه اطهار علیهم السلام فرموده اند: مردانی با پاهایی شبیه مرغابی به عرب حمله می کنند و گفتم: آن مردانی که در روایت آمده، شما غواص‌ها هستید که فین غواصی شما شبیه پای مرغابی است؛ به خود افتخار کنید که ائمه علیهم السلام به شما بالیده‌اند.

عنایت اهل بیت علیهم السلام

استاد بارها مورد عنایت ائمه علیهم السلام قرار گرفته بود. او رؤیاهای صادقی می دید. آیت الله جوادی آملی فرموده اند که خواب های ایشان بسیار پربار بود. در اینجا چند نمونه از رؤیاها را ذکر می کنیم:

1- آقای دشتی بر اثر مطالعات زیاد و تغذیه نامناسب، دچار ضعف جسمی و بینایی شده بود و متخصصان گفته بودند که یکی از چشم هایش باید عمل جراحی شد. ولی ایشان پس از مراجعت به شهر آمل، شبی در مسجد امام حسن عسکری علیه السلام که به دستور خود حضرت بنا شده، به ائمه اطهار علیهم السلام متوسل می شوند. بعد از توسل در نیمه‌های شب در خواب می بینند که امام حسن عسکری علیه السلام تشریف آورد و دستی بر چشمان ایشان کشیده و فرموده بودند: «حال شما خوب می شود. نگران نباشید.» ایشان فردای آن روز دوباره به دکتر متخصص مراجعه می کنند و پزشکان بعد از انجام معاینات فراوان به ایشان می گویند: چشم های شما، هیچ مشکلی ندارد.

2- استاد در خاطره ای از دوران تحصیل خویش در حوزه علمیه آمل نقل می کرد که: در حیات مدرسه مسجد امام حسن عسکری علیه السلام، درختان پرتقالی بود که گاهی پرتقال های رسیده از درخت می ریخت و در پای درخت جمع می شد. روزی یکی از پرتقال های زیر درخت را برداشتم. شب همان روز، امام عصر عجل الله فرجه را دیدم که به مدرسه تشریف آورده اند و مشغول گفتگو با خادم است. در این اثنا دیدم که خادم مسجد به آقا شکایت می کند که آقای دشتی پرتقال مسجد را برداشته است و آقا در جواب او می فرمود: «اشکال ندارد.» خادم مسجد همچنان اصرار می کرد که مولا چیزی بگویند، ولی آقا امام زمان علیه السلام می فرمود: «عیب ندارد».

3- استاد محمد دشتی می فرمود: «در تک تک تألیفات اسامی همه را در خواب به من گفته اند.» توسل ایشان به ائمه این گونه بود که بر یکی از ائمه علیهم السلام چهارده هزار صلوات می فرستاد و معمولاً قبل از اتمام صلوات، مشکل ایشان حل می شد. در توسل به حضرت معصومه سلام الله علیها و امام رضا علیه السلام هم خیلی کوشا بود و در مواقعی که خودشان نمی توانستند به حرم بروند، به کسانی که برای زیارت می رفتند، می گفت: در آن جا سلام ما را نیز برسانید و بگویید سگ روسیاهی از قم به شما سلام رساند. برخی از علما می گفتند توفیقات ایشان مرهون توجهات ائمه علیهم السلام بوده است.

4- استاد می گفتند: در خواب دیدم که امام علی علیه السلام آمده و در کنار حرم و روبروی حضرت امام رضا علیه السلام در میان جمعیت، ایستاده‌اند. در آن حال دیدم با لحنی دلنشین فرمود: «فرزندم! بیا آغوش من.» نگاه کردم ببینم با چه کسی است. متوجه شدم که با من است و مرا صدا می زند. وقتی نزد ایشان رفتم، مرا در بغل گرفت و بوسید و فرمود: «منزل شما کجا است تا ما به شما سربزنیم؟» گفتم: شما که خود علم غیب دارید و از همه چیز آگاهید. تا این را گفتم، این حدیث به ذهنم آمد که فرموده اند: «هر کجا بخواهیم از علم غیب استفاده می کنیم.» آقا لبخندی زد و فرمود: بله، همین طور است.^[۸] در این هنگام از خواب بیدار شدم.

استاد دشتی از منظر دیگران

مقام معظم رهبری مدظله العالی:

رهبر معظم انقلاب در تاریخ 7/4/80 در مراسم عمامه گذاری فرزند استاد، فرمودند: «آقای دشتی جزو عناصر مفید بودند. زحمت‌های ایشان باارزش بود. وقتی ایشان آمدند، من خیلی خوشحال شدم؛ چون قبلاً فهرست ایشان را بر نهج البلاغه (معجم المفهرس نهج البلاغه) دیده بودم. ایشان خیلی پرشور و پرانرژی بودند. حیف شد! ایشان می توانست سال ها خدمت کند... خداوند ان شاءالله این زحمات را از ایشان قبول کند. هرکسی به ایشان احترام کند، به اسلام، امیرالمومنین علیه السلام و نهج البلاغه احترام کرده است».

ایشان در همین جلسه وقتی درباره کتاب های استاد می پرسند و متوجه می شوند، 110 جلد اثر از وی برجای مانده، می فرماید: «...چه عمر بابرکتی! من اغلب کتاب های ایشان را مطالعه کردم. بسیار مفید و خوب هستند. با این سن کم این تعداد کتاب، بسیار خوب است... کتاب معجم ایشان از همه بهتر است... ترجمه نهج البلاغه ایشان از همه، شاید از اغلب ترجمه‌های موجود، بهتر است. وقتی امسال برای مدارس نهج البلاغه تقاضا کردند، ترجمه ایشان را پیشنهاد دادم. ایشان خوش سلیقه، خوش رو و با پشتکار بودند».

آیت الله حسن زاده آملی دامت تأییداته:

ایشان درباره آقای دشتی پس از رحلت وی فرمود: «در از دست دادن این عزیز، این ماها هستیم که ضرر کردیم و از نعمت ارزشمند ایشان محروم شدیم؛ ولی برای ایشان روح و رضوان و جنات النعیم باد».

ایشان هنگام نماز بر پیکر این استاد چنین دعا فرمودند: «اللهم انا نشهد انه ولی من اولیائک و صاغرٌ فی نشر الآثار العلویّه علیه السلام والفاطمیه سلام الله علیها؛ بارالها! ما شهادت می دهیم که او از اولیائت بود و در راه نشر آثار علوی و فاطمیه محنت ها را به جان پذیرفت».

آیت الله جوادی آملی مدظله العالی:

ایشان فرمود: «ایشان خدمتگزاری مخلص بودند. تمام برکات و آثار وجودی برجای مانده از ایشان، به جهت اخلاص ایشان و ارادتی بود که نسبت به ساحت مقدس ائمه اطهار علیهم السلام داشته‌اند و از خداوند متعال علو درجات را برایشان مسئلت می نماییم».

آیت الله سبحانی دامت برکاته:

ایشان فرمود: «آقای دشتی، یک ملت بود. به تنهایی کار ده‌ها نفر را می کرد. ایشان از جمله محققین بودند که راه‌های نرفته و مسیرهای ناهموار را طی می کردند و به تعبیر دیگر، برای دیگران در امر تحقیق، جاده را صاف می کردند».

حجة الاسلام والمسلمین محسن قرائتی دامت تأییداته

ایشان یادآور شدند: «همیشه برخی از شخصیت ها پس از مرگشان بدل و جایگزینی ندارند و آقای دشتی، یکی از آن ها است!».

وفات و مدفن

در چهاردهم اردیبهشت 1380 ش. در حال مراجعت از سخنرانی در «هیئت رهروان عترت» در کاشان، در بین راه اتومبیل حامل ایشان دچار سانحه شد و بعد از ده روز بستری شدن در بیمارستان تهران، دعوت حق را لبیک گفت و به لقاءالله پیوست.

پیکر پاک استاد در قم با شرکت فضلا و مردم تشییع شد و بعد از اقامه نماز به وسیله آیت الله حسن زاده آملی مدظله العالی در راهرو صحن عتیق حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها به خاک سپرده شد.

• جالب توجه این که مرحوم دشتی قراری داشت که اسم آن را «وعده یار» نهاده بود، زیرا وی در همان تاریخ 14 اردیبهشت سال 1380 قصد عزیمت به کربلای معلی داشت که «وعده یار»، به تعبیر خود استاد، این گونه محقق شد.
• گشوده شدن رمز عدد 66؛ محمدمهدی فرزند استاد، از پدرش نقل کرده است: بعد از عملیات کربلای 4، از به شهادت رسیدن دوستان و نداشتن توفیق شهادت، بسیار ناراحت بودم و شدیداً گریه می کردم. در همان حال گریه، دیدم کسی می گوید: ناراحت نشو! عجله نکن! ان شاءالله نوبت تو هم می رسد. و به من تسکین داد. گفتم: کی؟ آقا، حرفی نگفتند. بعد از آن، نور قرمز رنگی توجه مرا جلب کرد و متعجب شدم. و بعد از آن این عدد، در ذهن من مانده بود که مفهوم آن چیست؟ محمدمهدی می گوید: پدرم هر وقت عدد «6» را می دید، می گفت: شاید این باشد! پس از جنگ در سال 76 استاد فکر می کردند رمز عدد همین باشد. تا این که این رمز بعد از وفات استاد بر ما آشکار گشت و مفهوم آن را دانستیم. وقتی تألیفات استاد را مطالعه و بررسی می کردیم، متوجه شدیم آثار چاپ شده استاد، 66 جلد بوده است.

برخی از علماء، مانند آیت الله حسن زاده آملی، در فرمایشات خود تعابیری آورده بودند که بیشتر به «شهدا» اطلاق می شود. ایشان فرمود: «عند ربهم یرزقون» یکی از شخصیت ها به ایشان لقب «شهید نهج البلاغه» داد؛ چرا که بسیاری از آثار وی مربوط به نهج البلاغه است. همچنین ایشان مؤسس مرکز تحقیقاتی، فرهنگی امیرالمومنین علیه السلام بود که هم اکنون نیز این مرکز فعالیت دارد و اهداف آن بزرگوار را دنبال می کند و فرزندان استاد نیز در کنار دروس حوزوی همانند پدر در کارهای تحقیقاتی فعالیت دارند.^[۹]

پانویس

• مصاحبه با آقای محمدمهدی دشتی، فرزند استاد.
• این مسجد از بناهای تاریخی آمل در محله «پایین بازار» است که به دستور امام حسن عسکری علیه السلام ساخته شده است و جاذبه معنوی خاصی دارد این مکان مقدس هم روزه پناهگاه عاشقان زیادی از سراسر استان برای شفاگرفتن است و عده زیادی در این مکان، حاجت خویش را گرفته‌اند نقل های متفاوتی در مورد این بنا وارد شده است. افراد مختلفی نقل کرده‌اند که آهویی را دیده‌اند که داخل مسجد شده و در محراب مفقود گردیده است این مسجد از آثار باستانی کشور محسوب می شود.
• برگرفته از زندگینامه استاد.
• همان و مصاحبه با آقای محمدمهدی دشتی.
• برگرفته از زندگینامه استاد.
• «آیت الله غیوری» روحانی مبارز، شجاع و فداکار با سخنان آتشین خویش مردم را به اعمال ننگین شاه آگاهی می داد و در جاهای مختلف به تبلیغ می رفت و به جهت سخنان آتشین بر ضد رژیم شاه، دستگیر و به سیرجان تبعید شده بود او از جمله روحانیون مبارزی است که در عرصه‌های مختلف سیاسی، فرهنگی فعالیت داشته است و اکنون نماینده محترم ولی فقیه در هلال احمر می باشد.
• مصاحبه با آقای محمدمهدی دشتی.
• خاطرات و رؤیاها، به نقل از آقای محمدمهدی دشتی است که در مصاحبه ای با نگارنده در تاریخ 80/11/25 انجام شد.

9. مصاحبه با آقای محمدمهدی دشتی.

منابع

• ولی عباس زاده، "شیخ محمد دشتی" ستارگان حرم، جلد 14، صفحه 64-82.
• رضا اخوی، دشتی نهج البلاغه (درگذشت نویسنده توانا، استاد محمد دشتی)، مجله گلبرگ، اردیبهشت 1384، شماره62،پایگاه اطلاع رسانی حوزه، بازیابی: 19 فروردین1393

منبع: دانشنامه اسلامی

آینده انقلاب اسلامی -آخرین سخنان مرحوم دشتی