سخن بلاگ

شایسته است فضیلت صله رحم را از منظر آیات قرآن کریم تبیین نمائیم،

از نظر لغت «صله» مصدر فعل «وصل» به معنی «اتصال» و به هم رسیدن است، بنابراین «صله رحم» یعنی به هم رسیدن  فامیل‌ها «و به حال هم رسیدگی کردن» است. «رحم» نیز از «رحمه» به معنی مهر و رأفت  گرفته شده است و چون فامیل‌ها و بستگان، نسبت به همدیگر عطوفت و مهربانی دارند «رحم» نامیده شده‌اند.
«صله رحم» از نظر فقهی نیز یک از واجبات شرعی است.[۱] و «قطع رحم» به دلیل آیات و روایات متعدد از محرمات کبیره است، چنان که قرآن کریم می فرماید: «وَ الَّذِینَ یَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ [رعد/ ۲۱] و آنها که پیوندهایی را که خدا به آن امر کرده برقرار می‌دارند و از پروردگارشان می‌ترسند و از بدی حساب (روز قیامت) بیم دارند»، که در روایات اسلامی و کتاب‌های تفسیر، یکی از مواردی که «وصل آن» مورد امر خداوند به حساب آمده، «صلة رحم» است.کما اینکه در حدیثی امام صادق (علیه‌السّلام) درباره تفسیر فوق فرمود: «منظور خویشاوندان تو است».[۲]
در آیه‌ای دیگری نیز قرآن تاکید می‌فرماید: «وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقِیباً [نساء/ ۱] از خدایی بپرهیزید که در خواسته هایتان نام او را می‌برید و از قطع رابطه با خویشاوندان خود بترسید، زیرا خداوند مراقب شماست» قرآن کریم در بیش از سی آیه و تحت عناوین مختلفی همچون، توصیه به رعایت حقوق ارحام احسان به والدین به ویژه مادر، و دوری از آزار آنها، انفاق به ذوی‌القربی، تقدم حق ایشان بر دیگر مؤمنان، حفظ سلسلة مراتب ارحام در مسألة ارث، لزوم سرپیچی از اطاعت ایشان در معصیت الهی، اجتناب از قطع رحم و بی‌توجهی به حقوق ایشان و... به تشریح مسألة «صله رحم» و تبیین برخی احکام و آثار آن پرداخته که در مجموع معرّف گویایی از اهمیت و موقعیت برجسته این عمل عبادی، اجتماعی، در نظام ارزشی مکتب اسلام و نقش و تأثیر بی‌بدیل آن در ایجاد و تحکیم همبستگی و پیوند مشترک میان اعضای یک جامعه عموماً و شبکه خویشاوندان خصوصاً به حساب می‌آید.[۳]
دلیل این‌که اسلام نسبت به نگهداری و حفظ پیوند خویشاوندی این همه پافشاری کرده،‌ این است که همیشه برای اصلاح، تقویت، پیشرفت، تکامل و عظمت بخشیدن به یک اجتماع بزرگ، چه از نظر اقتصادی یا نظامی و چه از نظر جنبه‌های معنوی و اخلاقی، باید از واحدهای کوچک آن شروع کرد، با پیشرفت و تقویت تمام واحدهای کوچک، اجتماع عظیم خود به خود، اصلاح خواهد شد. اسلام برای عظمت مسلمانان از این روش به نحو کامل‌تری بهره‌برداری نموده است. دستور به اصلاح واحدهایی داده که معمولاً افراد از کمک و اعانت و عظمت بخشیدن به آن روگردان نیستند، زیرا تقویت بنیة افرادی را توصیه می‌کند که خونشان در رگ و پوست هم در گردش است، اعضای یک خانواده‌اند و پیداست هنگامی که اجتماعات کوچک خویشاوندی، نیرومند شد، اجتماع عظیم آنها نیز عظمت می‌یابد و از هر نظر قوی خواهد شد.[۴]
 اهمیّت لزوم صله رحم همچنین آثار و عواقب ترک آن در آیات بسیاری نمودار است ازجمله صله رحم کنندگان را چنین صاحبان عقل و اندیشه‌ معرفی می کند:«إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ الَّذِینَ یُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ لا یَنْقُضُونَ الْمِیثاقَ وَ الَّذِینَ یَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ [رعد/ ۲۱] تنها صاحبان اندیشه متذکر می‌شوند. آنها که ... و آنها که پیوندهایی را که خدا به آن امر کرده است برقرار می‌دارند» و در ادامه عاقبت نیک‌سرای دیگر از آن آنها می داند: « ... أُولئِکَ لَهُمْ عُقْبَی الدَّار» [رعد/ ۲۲] و به تعبیر دیگر «صله رحم کنندگان» جزء عاقبت به خیرها خواهند بود، چون «عقبی» به معنی عاقبت و پایان کار است خواه خیر باشد یا شر، ولی با توجّه به قرینه حال و مقال منظور در آیه فوق عاقبت خیر است و بهشت جاویدان جایگاه آنها و پدران، همسران و فرزندن صالح آنها خواهد بود و فرشتگان به آنها خوش آمد می‌گویند: «وَ الْمَلائِکَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ بابٍ سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ [رعد/ ۲۴] و فرشتگان از هر دری بر آنان وارد می‌گردند. (و به آنها می‌گویند) سلام بر شما به خاطر صبر و استقامتتان، چه پایان و عاقبت خوبی» زیرا که قرآن رعایت و رسیدگی به «بستگان و ارحام» را در ردیف ایمان به خدا و پیامبران و فرشتگان و معاد و از مصادیق «برّ» و نیکی به حساب می‌آورد: «لَیْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ الْکِتابِ وَ النَّبِیِّینَ وَ آتَی الْمالَ عَلی حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبی... [بقره/ ۱۷۷] نیکی آن نیست که رویتان را به سوی مشرق و مغرب آورید، بلکه نیکی آن است که کسی به خداوند و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب‌های آسمانی و پیامبران ایمان داشته باشد و مال را با وجود دوست داشتن به خویشاوندان و... ببخشد».

---------------------------------------
پی‌نوشت:
[۱]. التحقیق فی کلمات القرآن، المصطفوی، حسن، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اوّل، ۱۳۷۱ ه‍ ش، ج ۱۳ و ۱۴، ص ۱۲۵ و ج ۳ و ۴، ص ۷۹، به بعد.
[۲]. تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۲ ه‍ ش، ج۱۰، ص ۱۸۴و ۱۸۵.
[۳]. تحلیلی اجتماعی از صلة رحم، شرف‌الدین، سید حسین، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اوّل، ۱۳۷۸، ص ۱۵۰.
[۴]. تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۲ ه‍ ش، ج ۱، ص ۱۵۸ـ۱۵۷.

خدایا ما را مشمول حدیث پیامبر گرامیت قرار بده و از این نعمت محروم نگردان.

مطالب مرتبط : پدر و مادر ، والدین ،  پدر  ، مادر   ،  قرآن کریم