سخن بلاگ

تداوم کینه نسبت به اطرافیان منجر به بیماری‌های رفتاری و اخلاقی شده و زمینه فساد دین و دنیای فرد را فراهم می‌کند.

یکی از خصلت‌های ناپسندی که تأثیر منفی در روابط اجتماعی افراد می‌گذارد، کینه است که در منابع دینی ما از آن با عنوان «حِقد» یاد می‌شود. این خصلت یکی از بیماری‌های قلبی و روانی است که از نوعی ناراحتی از اطرافیان حاصل می‌شود. هرچند ممکن است منشأ بسیاری از کینه‌توزی‌ها به دلیل قضاوت‌های نابجا و گمان‌های بد نسبت به اطرافیان باشد. به عنوان نمونه شخصی که نصیحتها و انتقادات خیرخواهانه اطرافیان را مبنی بر تخریب شخصیت خویش می‌گذارد، خود را بیشتر در معرض کینه قرار می‌دهد، لذا باید نگاه خود را نسبت به دیگران اصلاح کند. 

در هر حال، تداوم کینه نسبت به اطرافیان منجر به بیماری‌های رفتاری و اخلاقی شده و زمینه فساد دین و دنیای فرد را فراهم می‌کند. زیرا شخصی که نسبت به طرف مقابل ناراحت می‌شود و کینه وی را به دل می‌گیرد، صفحه قلب خود را از صفا و زلالیت می‌اندازد و کدورت و تیرگی را جایگزین آن می‌کند؛ هرچند ناراحتی وی قابل توجیه باشد، اما مجوزی برای کینه‌توزی نخواهد بود. از این جهت قلب که در تفکر قرآنی جایگاه ایمان و بر اساس روایات، حرم امن الهی است، بر اثر تداوم حقد و کینه، قابلیت پذیرش نور ایمان را نخواهد داشت؛ لذا بر اساس سنت اِستدراج خداوند، به مرور زمان خالی از ارزش‌های دینی و انسانی می‌شود و زمینه را برای تباهی فرد فراهم می‌کند. امام علی(ع) در این باره در یک روایتی قابل تأمل فرمود:« دَعِ الحَسَدَ وَ الکِذبَ وَ الحِقدَ فَإنَّهُنَّ ثلاثةٌ تُشینُ الدّینَ وَ تُهلِکُ الرَّجُلَ»؛ حسد و دروغ و کینه را از خودت دور کن، این سه خصلت دین انسان را لکّه‌دار می‌کند و منجر به نگون‌بختی او می‌شود. (مستدرک، ج ١٢، ص ٢٣) 

همچنین کینه با سلب آرامش قلبی فرد، او را از تصمیم‌گیری صحیح و برخاسته از عقلانیت دور می‌کند. واکنش‌های عصبی و بیزاری و تنفر، موجب می‌شود  فرد در ارزیابی از موقعیت خود به خطا رود و داوری و قضاوت وی بی پایه و از روی عناد باشد و ناتوان از دریافت درست واقعیت و تحلیل آن شود. امام علی(ع) در روایتی دیگر درباره اثر منفی کینه بر روح و جان افراد می‌فرماید: «کینه‏‌توز، روحش در عذاب و اندوهش دو چندان است؛ اَلْحَقودُ مُعَذَّبُ النَّفْسِ، مُتَضاعَفُ لهَمِّ» (غررالحکم، ح 1962)

اما بهترین شیوه برای زدودن کینه آن است که فرد با ترفندهای مختلف قلب خود را از این خصلت خالی کند و صفا و صمیمیت را جایگزین آن کند. با این حال اهل‌بیت(ع)‌ راهکارهای مناسبی را در مقابله با کینه ارائه داده‌اند. رسول گرامی اسلام(ص) یکی از راهکارهای زدودن کینه و کدورت را هدیه دادن معرفی کرده و فرمودند: «به یکدیگر هدیه بدهید، زیرا کینه‌ها را از بین مى برد؛ تَهادَوا فَإِنَّها تَذهَبُ بِالضَّغائِنِ» (کافى، ج5، ص 144، ح14) 

راه درمان کینه چیست؟

کینه توزی از گناهان بزرگ و زمینه ساز شرک به خداوند و دشمنی با دیگر همنوعان است. اگر انسان بتواند این بیماری را درمان کند، از بسیاری گناهان و رفتارهای ناپسند در امان خواهد بود.لذا ابتدا مفهوم کینه را از نظر روایات و اخلاق اسلامی مورد بررسی قرار داده سپس در درمان آن از نسخة شفا بخش امامان معصوم ـ علیه‌السلام ـ استفاده خواهیم نمود.
معنای کینه توزی این است که اگر بین دو نفر درگیری و برخوردی به وجود آید، پس از پایان درگیری ذهن و فکر هر کدام نسبت به دیگری تیره و تاریک شده و در دل نسبت به او بدبین و بدخواه باشد. و به عبارت دیگر، دنبال فرصت و موقعیتی باشد که به نوعی از او انتقام بگیرد. در زبان عربی سه کلمه وجود دارد که به معنای کینه‌توزی آمده و در روایات شدیداً از آن نهی شده است: 1. حقد[1] 2. غلّ[2] 3. ضغن.[3]
از مجموع روایاتی که در این باب وارد شده، تنها به یک روایت از رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ اشاره کنیم که حضرت فرمود: «المومن لیس بحقود»؛ مومن کینه توز نمی‌باشد و هرگز عداوت کسی را به دل نمی‌گیرد. برای این‌که بتوانیم این صفت ناپسند را از وجود خویش دور کنیم، لازم است علل پیدایش کینه‌توزی را بشناسیم، علّت شناسی هم در درمان کمک می‌کند و هم در پیشگیری از یک بیماری.

علل کینه توزی
یکی از علل اصلی پیدایش کینه‌توزی، جدال و خصومت است. در روایتی از امام صادق ـ علیه‌السلام ـ نقل شده است که فرمودند: «از جدال و خصومت بپرهیز؛ زیرا دشمنی و عداوت در درجه اول قلب آدمی را مشغول می‌دارد و در درجه دوم موجب نفاق و دو‌رویی  می‌گردد و در درجه سوم کینه‌ها و دشمنی‌ها را در دل مشتعل می‌سازد»[4] از این روایت دانسته می‌شود که علت اصلی کینه‌توزی جنگ و جدال و بدبینی نسبت به یکدیگر است که به طور طبیعی موجب تنافر و جدایی بین مومنین شده و در دلهایشان حقد و کینه ریشه می‌گیرد.
لعن و نفرین کردن دیگران، فحش، مسخره کردن، طمع، توقع بیش از اندازه، خرده گیری، غیبت کردن و ضعف شخصیتی از جمله دیگر عوامل مهم ایجاد کینه اند.

درمان کینه توزی
1. اگر کسی بداند که کینه توزی یعنی عداوت و دشمنی دیگران را به دل گرفتن ثمری نداشته، تنها این شخص کینه‌توز است که دائماً در آتش سوزانی که خود مشتمل ساخته گرفتار درد و رنج می‌باشد و باز بداند که کمترین زیانی عاید شخصی که مورد عداوت باطنی وی قرار گرفته است، نمی‌گردد بطور یقین از کینه‌توزی دست بر خواهد داشت.
2 . بعد از درک این حقیقت که کینه‌توزی کار ناپسندی است و پیامد خوبی ندارد، باید تلاش نمود که خود را متخلق به اخلاق حسنه و نیکو نموده از درگیری وبرخورد با دیگران اجتناب ورزد.
3. ایجاد روحیة عفو و گذشت یکی از بارزترین مصداق‌های اخلاق اجتماعی است که در درمان و پیشگیری از کینه‌توزی نیز مؤثر است، اگر فرد دیگری شما را مورد اذیّت و آزار و توهین قرار داده به جای آن‌که نسبت به او خشمگین شده و خصومت وی را در دل  خود جای دهید، بهتر است با عفو و گذشت برخورد نمایید.

معرفی منبع جهت مطالعه بیشتر:
 سید محمد شفیعی، پرورش روح و پرتو چهل حدیث، دفتر تبلیغات، اسلامی، 1370.