سخن بلاگ

قرآن، به سان دست‌نوشته آدمی نیست که هر چه قدر عمیق باشد، باز هم بتوان به عمق و کُنه آن رسید. قرآن، سخن خداوند حکیمِ دانا و بی‌نهایت است که عالَم و آدم را آفرید و از اعماق وجود هستی، آگاه است.

قرآن کریم دارای ویژگی های برجسته ای است که موجب هدایت انسان ها می شود. در ادامه قصد داریم شما را با این ویژگی ها آشنا نماییم. با ما همراه باشید.

قرآن چه ویژگی هایی دارد ؟

قرآن، زنده است و نمی‌ میرد، و آیه های آن نیز زنده‌اند و نمی‌میرند؛ زیرا اگر آیه‌ای که درباره اقوامی نازل شده است، با مُردن آن‌ها می‌مُرد، قرآن نیز مُرده بود؛ لکن قرآن، در میان آیندگان، جاری است، همچنان که در میان گذشتگان، جاری بود. قرآن، ویژگی‌های فراوانی دارد که هر یک به طور مستقل، حاکی از جایگاه رفیع این کتاب در میان کتب آسمانی و نیز نقش بی بدیل آن در سازندگی جامعه مطلوب انسانی است؛
هرکس در قرآن به دنبال هدایت است، ناگزیر باید ابتدا با قلبی سالم و خالص به سوی آن روی آورد و سپس با قلبی ترسان و نگران در خدمت آن کسب فیض نماید، قلبی که مراقب است مبادا در گمراهی باشد و یا گمراهی او را به خود جذب کرده و از راه راست منحرف سازد؛

در این زمان است که قرآن پرده از اسرار و پرتوهایش برداشته و آن ها را بر قلب ترسان و حساس و آماده ی دریافت او فرو می ریزد.

مهم ترین ویژگی های قرآن کریم چیست ؟

اصلی ترین ویژگی های قرآن کریم به شرح ذیل است :

1. قرآن، روشنگری و ابلاغ است

خداوند می فرماید: هذا بلاغ للناس و لینذروا به و لیعلموا أنما هو إله واحد و لیذکر أولوا الألباب. این [قرآن ] ابلاغى براى مردم است [تا به وسیلهء آن هدایت شوند] و بدان بیم یابند و بدانند که او معبودى یگانه است، و تا صاحبان خرد پند گیرند (سوره ابراهیم آیه ۵۲).

در کلمه بلاغ معنای فصاحت و بلاغت و تأثیر گذاری وجود دارد که این مطلب در حد اعجاز در قرآن به تحقق پیوسته است. قرآن توضیحی برای عامه مردم و پیغامی است که آنان را نشانه رفته است و متوجه ایشان است همچنین بیانه ای سرگشاده برای آن ها است تا آن چه را که به سود آنان و یا به ضررشان است بشناسند.

خداوند قرآن را پیام رسانی ای برای مردم قرار داده است ،که در آن فرامین و شریعتش را به آن ها می رساند، تا با دلیل و برهان دستورشان را دریافت کنند، و در نزد خدا عذر و بهانه ای برایشان باقی نماند.

2. قرآن، دلایل و نشانه های هدایت کننده است

خداوند متعال می فرماید: قد جاءکم بصائر من ربکم فمن أبصر فلنفسه و من عمی فعلیها و ما أنا علیکم بحفیظ. به راستى رهنمودهایى از جانب پروردگارتان براى شما آمده است. پس هر که به دیده ی بصیرت بنگرد به سود خود او، و هر کس از سر بصیرت ننگرد به زیان خود اوست، و من بر شما نگهبان نیستم (سوره انعام آیه ۱۰۴).

3. قرآن، روح است

خداوند متعال می فرماید: و کذلک أوحینا إلیک روحا من أمرنا ما کنت تدری ما الکتاب و لا الإیمان و لکن جعلناه نورا نهدی به من نشاء من عبادنا و إنک لتهدی إلى صراط مستقیم. و همچنین (قرآن را به مثابه ی) روحى از کلام خود به تو وحى کردیم. تو نمى دانستى کتاب چیست و نه ایمان [کدام است؟]

ولى آن را نورى گردانیدیم که هر که از بندگان خود را بخواهیم به وسیلهء آن راه مى نماییم، و به راستى که تو به خوبى به راه راست هدایت مى کنى (سوره شوری آیه ۵۲).

قرآن روحی است که به دل های مؤمنین نفوذ می کند و در نتیجه ی آن جانی گرامی می یابند. هر آن که به آن پایبند باشد؛ او زنده، و روحش نیرومند و تابناک است. و هر آن که از قرآن روی بگرداند؛ از لحاظ قلبی مرده است هرچند دارای حرکت مادی و بیولوژیکی باشد.

قرآن روحی است که به درون امت نفوذ و آن را زنده می کند و آن را پیشگام و الگوی دیگر ملت ها می گرداند ؛ این امت بدون قرآن، برنامه ها و راه و روش هایش مرده است.

قرآن ، روح و زندگی است؛ به زندگی آدمیان رنگ و بو و مزه و هدف می دهد، و این زندگی را ارتقا می بخشد، و آن را حیاتی می گرداند که شایسته و سزاوار کرامت انسانی باشد.

4. ویژگی های قرآن: اصالت

قرآن کریم، اصلی‌ترین منبع دینی و سرچشمه اصیل معارف اعتقادی، اخلاقی و عملی اسلام است؛ زیرا این کتاب آسمانی، معجزه جاوید پیامبر خاتم صلی اللَّه علیه و آله و معتبرترین سند رسالت ایشان و بلکه همه انبیای الهی است؛

اصلی‌ترین دلیل حُجّیت سنّت، قرآن است؛ معارفی که از پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله و یا اهل بیت ایشان صادر شده‌اند، ریشه در قرآن دارند.

قرآن، معیار تشخیص صحت گزارش‌های حاکی از سنّت پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام است. بر همین اساس، پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله در حدیث متواتر ثقلین، قرآن را بزرگ‌ترین امانت رسالت و «ثقل اکبر» نامیده است.

5. تحریف‌ ناپذیری از اصلی ترین ویژگی قرآن

یک دیگر از ویژگی های قرآن، آن است که در طول زمان، دستْ‌ خوشِ دگرگونی و تغییر (از قبیل افزودنی یا کاستنی) نشده است. نازل کننده این کتاب، خود، بدین موضوع، گواهی داده است: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لحفظون؛ ماییم که ذکر (قرآن) را نازل کردیم و ما نیز نگهبان آن خواهیم بود».

تاریخ مسلمانان و تلاش‌های صورت گرفته در کتابت و قرائت قرآن کریم و دیگر دلایل مصونیت قرآن از تحریف نیز بر این موضوع، شهادت می‌دهند.

6. جامعیّت قرآن کریم

قرآن، در حوزه رسالت خود، جامع است و از بیان هیچ چیزی که در هدایت انسان نقش داشته باشد، فرو گذار نکرده است: «تِبْیَنًا لِّکُل شَیْ‌ءٍ؛ تبیین کننده هر چیزی است» گذشته از آیات قرآنی، پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و اوصیای ایشان نیز بر این موضوع، شهادت داده‌اند.

بزرگ‌ترین قرآن شناس، یعنی پیامبر خدا که گیرنده وحی است، در حدیثی، درباره جامعیّت قرآن کریم، چنین می‌فرماید:

هُوَ الدَّلیلُ یَدُلُّ عَلَی السَّبیلِ، وَ هُوَ کِتابُ تَفصیلٍ وَ بَیانٍ وَ تَحصیل، هُو الفَصلُ لیسَ بالهَزلِ، وَ لَهُ ظَهرٌ وَ بَطن، فَظاهِرُهُ حُکمُ اللَّهِ وَ باطِنُهُ عِلمُ اللَّهِ تعالی، فَظاهِرُهُ وَثیقٌ، وَ باطِنُهُ عَمیق، لَهُ تُخوم، وَ علی تُخومِهِ تُخومٌ، لا تُحصی عَجائِبُهُ وَ لا تُبلی غَرائِبُه، فیهِ مَصابیحُ الهُدی وَ مَنارُ الحِکمَةِ، وَ دلیلٌ علَی المَعرِفَةِ لِمَن عَرَفَ النَّصَفَةَ.

قرآن، رهنمایی است که راه را نشان می‌دهد. قرآن، کتاب تفصیل و روشنگری و تحصیل [حقایق] است. جداکننده میان حق و باطل است و شوخی‌بردار نیست. ظاهری دارد و باطنی.

ظاهرش حکم [و دستور] خداست و باطنش علم خداوند متعال. پس ظاهر آن، محکم و استوار است و باطنش ژرفایی دارد و ژرفایش نیز ژرفایی دارد. شگفتی‌هایش بی‌شمارند و عجایب و غرایبش کهنه و تمام نمی‌شوند.

چراغ‌های هدایت و پرتوگاه‌های حکمت، در قرآن اند؛ و برای کسی که انصاف داشته باشد، راهنمایی به سوی معرفت و شناخت است.

امیر مومنان علیه‌السلام که پس از پیامبر صلی اللَّه علیه و آله آشناترین انسان با معارف والا و سازنده کتاب الهی است، در حدیثی، قرآن را چنین توصیف فرموده است:

سپس کتاب را بر او فرو فرستاد، و آن، نوری است که چلچراغ‌هایش خاموش نمی‌شوند. چراغی است که شعله‌اش، فروکش نمی‌کند. دریایی است که به ژرفایش نمی‌توان رسید.

شاه‌ راهی است که پیمودنش [آدمی را] به گمراهی نمی‌کشاند. شعاعی است که پرتو آن، به تاریکی نمی‌گراید. فرقانی (سنجه‌ای برای حق و باطل) است که برهانش، خاموش [و باطل] نمی‌گردد.

بنای روشنگری است که پایه‌هایش، فرو نمی‌ریزند. درمانی است که بیم بازگشت بیماری‌ها در آن نمی‌رود. قدرتی است که هوادارانش شکست نمی‌خورند و حقّی است که یارانش، تنها و بی یاور، گذاشته نمی‌شوند.

پس قرآن، معدن ایمان و کانون آن است، و چشمه‌ های دانش و دریاهای آن، و بوستان‌های عدل و آبگیرهای آن، و پایه‌های اسلام و بنیان آن، و درّه‌های حق و دشت‌های آن است.

7. جاودانگی بارزترین مشخصه قرآن

یکی از برجسته‌ ترین نکاتی که در احادیث پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام در تبیین جایگاه قرآن در اسلام مورد تأکید قرار گرفته، تداوم حیات و جاودانگی این کتاب آسمانی است. در حدیثی از امام باقر علیه‌السلام آمده است:

إنَّ القُرآنَ حَیٌّ لا یَموتُ، وَ الآیَةَ حَیَّةٌ لا تَموت، فَلَو کانَتِ الآیَةُ إذا نَزَلَت فِی الأَقوامِ ماتوا ماتَتِ الآیَة، لَماتَ القُرآنُ، و لکِن هِیَ جارِیَةٌ فِی الباقینَ کَما جَرَت فِی الماضین.

قرآن، زنده است و نمی‌میرد، و آیه[های آن] نیز زنده‌اند و نمی‌میرند؛ زیرا اگر آیه‌ای که در باره اقوامی نازل شده است، با مُردن آن‌ها می‌مُرد، قرآن نیز مُرده بود؛ لکن قرآن، در میان آیندگان، جاری است، همچنان که در میان گذشتگان، جاری بود.

همچنین از امام صادق علیه‌السلام گزارش شده است که :

إنَّ القُرآنَ حَیٌّ لَم یَمُت، وَ إنَّهُ یَجری کَما یَجرِی اللَّیلُ وَ النَّهار، وَ کَما تَجرِی الشَّمسُ وَ القَمَر، وَ یَجری عَلی آخِرِنا کَما یَجری عَلی أوَّلِنا.

قرآن، زنده است و نمی‌میرد و هماره [در همه زمان‌ها] جاری است، چنان که شب و روز، و خورشید و ماه، در جریان اند، و همچنان که بر اوّلین کسانِ ما جاری بوده، بر آخرین کسان ما نیز جاری است.

این سخن، بدین معناست که معارفی که قرآن در زمینه جهان‌شناسی و انسان‌شناسی ارائه می‌کند و برنامه‌هایی که برای سعادت انسان دارد، منطبق با معیارهای عقلی و علمی و نیازهای فطری انسان‌هاست و از این رو، اختصاص به زمان خاصی ندارد؛ بلکه در طول زمان، زنده و جاوید است.

8. طراوت قرآن کریم

ممکن است چیزی، سال‌ها زنده بماند، ولی در طول زمان، کهنه و فرسوده شود و تازگی و شادابی خود را از دست بدهد اما قرآن، علاوه بر این که همیشه زنده است، هیچگاه کهنه و فرسوده نمی‌شود؛ بلکه همواره نو و باطراوت است، چنان که در حدیثی از پیامبر صلی اللَّه علیه و آله آمده است:

کَلامُ اللَّهِ جَدیدٌ غَضٌّ طَرِی. کلام خدا، همواره نو و تازه و با طراوت است. در روایتی دیگر آمده است که شخصی از امام صادق علیه‌السلام پرسید: ما بالُ القُرآنِ لا یَزدادُ عِندَ النَّشرِ وَ الدِّراسَةِ إلّا غَضاضَةً؟ چرا قرآن، هر چه بیشتر منتشر و مطالعه می‌شود، بر تازگی و طراوت آن، افزوده می‌ شود؟

امام علیه‌السلام در پاسخ او فرمود: لِأَنَّ اللَّهَ لَم یُنزِلهُ لِزَمانٍ دونَ زَمانٍ، و لا لِناسٍ دونَ ناس، فَهُو فی کُلِّ زَمانٍ جَدیدٌ، و عِندَ کُلِّ قَومٍ غَضٌّ، إلی یَومِ القِیامَة. چون خداوند، آن را برای زمانی خاص و مردمی خاص، فرو نفرستاده است. به همین دلیل، قرآن، در هر زمانی، نو، و برای هر مردمی، تا روز قیامت، تازه است.

این ویژگی قرآن کریم، حاکی از آن است که معارف قرآن، لایه‌های عمیق و متعدّدی دارند که در مقاطع مختلف تاریخ، کشف می‌شوند و مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. البته هر کسی، قادر به کشف معارف عمیق و حقایق دقیق قرآن نیست؛ بلکه تنها کسانی از این توانایی برخوردارند که از نظر علمی و عملی، شایستگی‌های لازم را داشته باشند.

9. داشتن لایه‌های معنایی قرآن

قرآن، به سان دست‌نوشته آدمی نیست که هر چه قدر عمیق باشد، باز هم بتوان به عمق و کُنه آن رسید. قرآن، سخن خداوند حکیمِ دانا و بی‌نهایت است که عالَم و آدم را آفرید و از اعماق وجود هستی، آگاه است.

حقیقت و اعتبار، دست اوست. ذهن و عین، در اختیار اوست. مکتوب و مخلوق، از آن اوست. خداوند، بر پایه این حکمت و دانایی، کتابش را چنان منظّم ساخته که جز او و آن که او بخواهد، کسی نمی‌تواند به کنه آن برسد. این، همان چیزی است که از آن به «بطون قرآن» یا «لایه‌های معنایی قرآن» و نیز «حقایق قرآنی» یاد می‌شود.

در حدیثی از امام باقر علیه‌السلام آمده است:

إنَّ لِلقُرآنِ بَطناً، وَ لِلبَطنِ بطناً. قرآن، باطنی دارد و باطن آن هم باطنی دارد. و در حدیثی از پیامبر صلی اللَّه علیه و آله نقل شده که فرمود:

إنَّ لِلقُرآنِ ظَهراً وَ بَطناً، وَ لِبَطنِهِ بَطنٌ إلی سَبعَةِ أبطُن. قرآن، ظاهری دارد و باطنی، و باطن آن هم باطنی دارد، تا هفت بطن (لایه درونی). این حدیث از امام صادق علیه‌السلام نیز به لایه‌ها و بطون معنایی قرآن اشاره دارد:

إنَّ کِتابَ اللَّهِ عَلی أربَعَةِ أشیاءَ: عَلَی العِبارَةِ، وَ الإِشارَةِ، وَ اللَّطائِفِ، وَ الحَقائِقِ؛ فَالعِبارَةُ لِلعَوامِّ، وَ الإِشارَةُ لِلخَواصِّ، وَ اللَّطائِفُ لِلأَولِیاءِ، وَ الحَقائِقُ لِلأَنبِیاء. همانا کتاب خدا، بر چهار چیز [قابل تقسیم] است: بر عبارت، اشارت، لطایف و حقایق. عبارت، برای عوام است، اشارت برای خواص، لطایف برای اولیا، و حقایق برای انبیاء.
 

10. قرآن کریم، نور است

خداوند متعال می فرماید: یا أیها الناس قد جاءکم برهان من ربکم و أنزلنا إلیکم نورا مبینا. اى مردم، در حقیقت براى شما از جانب پروردگارتان برهانى آمده است، و ما به سوى شما نورى تابناک فرو فرستاده ایم (سوره نساء آیه ۱۷۴).

وظیفه رسول الله صلى الله علیه وسلم، و وظیفه ی پیروانش بعد از ایشان، از جمله علما و دعوتگران و نیکوکاران، این است که این قرآن را حمل و به مردم برسانند، و نورش را در میان مردم نشر و گسترش دهند.

قرآن حجتی روشن، و دلیلی تابان و برهانی قوی است ؛ قرآن نوری هویداست که زندگی مسلمانان پرا روشن و نورانی می کند. آن گاه که فرد مسلمان به واسطه ی روح قرآن زنده گردد، زندگی اش با نور قرآن روشنی می یابد، و با این نور میان مردم حرکت می کند.

به نقل از : الکوثر

مرتبط :  قرآن کریم ، دعاهای قرآنی ، احادیث و روایات