سخن بلاگ

18. امام صادق (ع) :ایما امراة قالت لزوجها: ما رایت قط من وجهک خیرا فقدحبط عملها؛ (27).من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 440.

هر زنی به همسرش بگوید: «من از روی تو خیری ندیدم» عملش ضایع و حبط خواهد شد.

در ضمن چند روایت گذشته، به برخی از حقوق متقابل زن و شوهراشاره شد؛ از جمله خارج نشدن از خانه بدون اجازه شوهر، حفظ آبرو و اموال شوهر در غیاب او، تامین خوراک و پوشاک و قهرا مسکن زن، چشم پوشی از اشتباهات او و بالاخره در روایت فوق به این نکته توجه داده شده است که زن نباید زحمات شوهرش را در نیکی به او و برآوردن نیازهای او نادیده بگیرد و با گفتن جملاتی دلسرد کننده که حاکی از عدم قدردانی از زحمات شوهر است، موجب سردی روابط میان خود وهمسرش شود که چه بسا پیامدهای ناگواری را به دنبال دارد.

چند روایت بعدی، گویای برخی از صفات زنان شایسته است.

مطالب مرتبط: امام صادق (ع) ، احادیث و روایات  ، سبک زندگی

 کارگزار خداوند

19. امام رضا (ع) از امیرالمؤمنین (ع) :خیر نسائکم، الخمس.قیل: یا امیرالمؤمنین! و ما الخمس؟قال: الهینة، اللینة، المؤاتیة، التی اذا غضب زوجها لم تکتحل بغمض حتی یرضی، و اذا غاب عنها زوجها حفظته فی غیبته، فتلک عامل من عمال الله و عامل الله لا یخیب؛ (28).

بهترین زنان شما دارای پنج صفت هستند.

گفته شد: ای امیر مؤمنان! آن پنج صفت کدام است؟

[127]

فرمود: سبکبار و کم صداق، نرم خو و خوش رفتار، مطیع و موافق، آنگاه که همسرش خشم گیرد، خواب به چشمش نرود تا از او راضی گردد. و در غیاب شوهرش حافظ او باشد.

چنین زنی، کارگزاری از کارگزاران خداوند است و کارگزار خداوندنیز دچار ناکامی و خسران نخواهد شد.

28) کافی ج 5، ، ص 325.

او را نیازار!

20. پیامبر اکرم (ص) : ایما امراة آذت زوجها بلسانها لم یقبل الله منه صرفا و لا عدلاو لا حسنة من عملها حتی ترضیه و ان صامت نهارها و قامت لیلها؛ (29).

هر زنی که شوهرش را با زبان بیازارد، خداوند، هیچ توبه و کفاره ای را از او نمی پذیرد و هیچ کار نیکش را قبول نمی کند تا وقتی که شوهرش را راضی کند، گرچه زن، روز خود را روزه بدارد و شب رابه عبادت گذراند.

روشن است که برای پذیرش توبه و قبولی اعمال نیک، زمینه هایی لازم است و موانع زیادی وجود دارد که از جمله آنها عدم رضایت شوهر

[128]

است. البته اگر زن به وظیفه خویش عمل کرده است و با این حال، مرد به هر دلیلی و نوعا به خاطر منافع شخصی خویش، اظهار عدم رضایت ازهمسر خود بکند او مسؤولیتی ندارد، ولی اگر زن با کلمات خود، موجب آزار و ناراحتی همسرش شده است و در عین حال حاضر به کسب رضایت او نیست، طبیعی است که اعمال نیک او نیز بر جای بماند. روایت بعدی نیزناظر به همین نکته است.

29) بحارالانوار، ج 103، ص 244.

کسب خشنودی او

21. پیامبر اکرم (ص) :خیر نسائکم، التی ان غضبت او غضب تقول لزوجها: یدی فی یدک، لا اکتحل عینی بغمض حتی ترضی عنی؛ (30).

بهترین زنان شما، زنی است که وقتی خشمگین گردد و یا همسرش براو خشم گیرد، به شوهرش بگوید:

دستم را در دست تو می گذارم و خواب را به چشمم راه نمی دهم تاوقتی که از من راضی شوی.

این بسیار مهم است که اگر کدورت و عصبانیتی نیز پیش آمد، هر یک سعی نکند به دیگری نشان دهد که به او نیازی ندارد بلکه سعی در جبران کوتاهی و تقصیر خود کند و طرف مقابل نیز آن را به عنوان نقطه ضعف دیگری تلقی نکند ، بلکه حمل بر روحیه گذشت و عدم لجاجت وگرمی بخشیدن دوباره به زندگی مشترک که هر دو از آن بهره مند می شوند نماید.

30) همان، ص 239.

جهاد بانوان

[129]

22. علی (ع) : جهاد المراة حسن التبعل؛ (31).

جهاد زن، خوب شوهرداری کردن است.

یک زن آگاه و وظیفه شناس، اگر بتواند درون خانه خود، محیطمساعدی را برای رشد و کمال خود و شوهر و بویژه فرزندان خویش فراهم کند تاثیر مثبت و بسیار مؤثر آن در اصلاح جامعه و اخلاق و تربیت آحادآن، بر کسی پوشیده نیست. در حقیقت، زن، شرکت مستقیم در فعال نمودن سایر نیروهای سازنده جامعه دارد و نقش عمده ای را در گرمی بخشیدن به مجاهدان در میدان نبرد ایفا می کند. از سوی دیگر، حدیث فوق که تفصیل آن را در روایت بعدی خواهیم خواند، گویای اهمیت وظیفه خانه داری است چرا که آن را به مثابه جهاد می داند.

31) همان، ج 103، ص 252.

جهاد واقعی

[130]

23. اسماء بنت یزید که از زنان انصار بود به محضر پیامبر (ص) که مین اصحابش بود، رسید و عرض کرد:

پدر و مادرم فدایت! من فرستاده زنان به سوی شما هستم. جانم فدای شما! بدان که هیچ زنی در شرق و غرب نیست که جریان آمدن مرا به حضور شما بشنود مگر اینکه هم عقیده من است. پرسش من این است که خداوند تو را بحق، به سوی مردان و زنان فرستاد و ما به تو و به پروردگارت که تو را فرستاد ایمان آوردیم و ما گروه زنان محصور ومحدود، نشسته در خانه و وسیله برآوردن خواسته های شماهاییم، و بارفرزندانتان را بر دوش می کشیم و شما جماعت مردان، با شرکت درنمازجمعه و جماعت و عیادت بیماران و حضور در تشییع جنازه ها و انجام دادن مداوم مراسم حج و از همه برتر، با امکان حضور در جهاد در راه خدا، بر ما برتری داده شده اید. از طرف دیگر، وقتی کسی از شماها به سفرحج یا عمره می رود و یا برای حفظ مرزها خارج می شود، اموالتان رابرایتان نگهداری می کنیم و لباسهایتان را می بافیم و اولادتان را تربیت می کنیم. پس ای رسول خدا! از نظر اجر و پاداش چه مشارکتی با شماداریم؟

پیامبر اکرم (ص) چهره خویش را به طرف اصحابش نمود و فرمود:

[131]

هل سمعتم مقالة قط احسن من مسالتها من امر دینها من هذه؟فقالوا: یا رسول الله! ما ظننا ان امراة تهتدی الی مثل هذا!فالتفت النبی (ص) الیها ثم قال لها: انصرفی ایتها المراة و اعلمی من خلفک من النساء ان حسن تبعل احدا کن لزوجها و طلبهامرضاته و اتباعها موافقته یعدل ذلک کله. فادبرت المراة وهی تهلل و تکبر استبشارا؛ (32).

آیا تاکنون گفتاری بهتر از پرسش این بانو که در باره امر دینش پرسید، شنیده اید؟

عرض کردند: ای رسول خدا! ما گمان نمی کردیم زنی به چنین چیزی دست یابد!

آنگاه پیامبر (ص) رو به طرف آن زن گرداند و به او فرمود:

ای زن! برگرد و به سایر زنانی که از سوی آنان آمده ای اعلام کن که خوش رفتاری یکی از شماها با شوهر و جویای رضایت او شدن ودنبال کردن موافقت او، با همه آن فضایل و اعمال مردان برابری می کند.

آن زن برگشت در حالی که از خوشحالی و بشارت یافتن، تهلیل وتکبیر بر زبان داشت.

مرحوم علامه طباطبایی از این حدیث، نکات چندی را استفاده کرده

[132]

است که به اختصار به آنها اشاره می شود:

1. از امثال این قضایا روشن می شود که زنان با اینکه بیشتر به امورداخلی منزل مشغولند، اما از نظر مراجعه به ولی امر و کوشش در جهت حل پاره ای مشکلات خویش منعی نداشته اند.

2. آنچه بیشتر در زندگی زن، مورد پسند اسلام است این است که وظیفه مهم خانه داری را فراموش نکند، و این توصیه پیامبر (ص) گرچه واجب نبود لکن در یک محیط سالم و مذهبی، همین دستور استحبابی حافظ این خواسته اسلامی بود.

3. زنان با اینکه از فضیلت امثال جهاد، به عللی که روشن است محرومند اما اسلام این محرومیتها را با مزایا و ارزشهای دیگری که بسی افتخارآمیز است جبران کرده است. (33).

حدیث بعدی می تواند تفسیری بر این وظیفه باشد.

32) المیزان فی تفسیر القرآن، ج 4، ص 350، و نیز: الدر المنثور، ج 2، ص 153.33) نک: المیزان، ج 4، ص 351، ذیل تفسیر آیه 32 - 35 سوره نساء.

از بهترین بانوان

[133]

24. پیامبر اکرم (ص) : ان من خیر نسائکم؛ الولود، الستیرة، العفیفة، العزیزة فی اهلها، الذلیلة مع بعلها، الحصان مع غیره، التی تسمع له و تطیع امره و اذا خلا بها بذلت ما اراد منها؛ (34).

همانا از بهترین زنان شما زنی است که زیاد بچه دار شود، شوهردوست و محجوب و پاکدامن باشد، در میان خویشانش عزیزباشد ولی با شوهرش رام و تسلیم باشد، خودش را از بیگانه محفوظبدارد، نسبت به همسرش حرف شنوی و اطاعت داشته باشد، و درخلوت شوهر، از انجام خواسته او مضایقه نکند.

34) بحارالانوار، ج 103، ص 239.

زن قیمت ندارد!

26. امام صادق (ع) : لیس للمراة خطر، لا لصالحتهن و لا لطالحتهن؛ اما صالحتهن فلیس خطرها الذهب و الفضة. و اما طالحتهن فلیس التراب خطرها، التراب خیر منها؛ (35).

برای زن، ارزش و معادلی نیست؛ نه برای صالح آنان و نه برای ناصالح آنان. اما خوب آنان در مقابل ارزشش، طلا و نقره برابری نمی کند چرا که بهتر از طلا و نقره است، و اما ناصالح آنها، خاک نیزقیمت و بهای او نیست، چرا که خاک بهتر از او است.

[134]

این حدیث شریف می تواند بعنوان جمع بندی احادیث این قسمت باشد و نشان دهنده این است که ارزش انسانی زن، امری معنوی است که باملاکهای مادی نمی توان ارزشیابی نمود و طبیعی است نوعا هر عنصری که بیشتر می تواند در جامعه نقش مثبت و ارزشمند داشته باشد، نقش تخریبی زیادتری نیز می تواند دارا باشد.

35) همان، ص 236.

در راه تفاهم

مدارا کن!

[135]

27. امام صادق (ع) به نقل از پیامبر اکرم (ص) :و من صبر علی خلق امراة سیئة الخلق واحتسب فی ذلک الاجراعطاه الله ثواب الشاکرین؛ (36).

مردی که بر اخلاق همسری بداخلاق صبر کند و آن را تحمل نمایدو آن را به حساب اجر الهی بگذارد، خداوند پاداش شکرگزاران را به او خواهد داد.

پستی و بلندیهای زندگی و روابط مشترک زن و شوهر، نیاز مبرمی به اصل «مدارا و تفاهم» دارد. مرد که عهده دار مدیریت زندگی مشترک است شدیدا به این اصل نیازمند است، و این بستگی به سعه صدر و روح گذشت وفداکاری او دارد. البته برای ایجاد حسن تفاهم، نیاز به عناصر چندی است

[136]

که در ضمن روایات این بخش، به آنها پرداخته خواهد شد؛ بعضی مربوطبه مرد و قسمتی نیز مرتبط به زن و پاره ای نیز مشترک میان آن دو است.

36) وسائل الشیعه، ج 14، ص 124.

مسؤولیت روابط حسنه

28. امام صادق (ع) : رحم الله عبدا احسن فیما بینه و بین زوجته، فان الله عز و جل قد ملکه ناصیتها و جعله القیم علیها؛ (37).

خدا رحمت کند مردی را که میان خود و همسرش را اصلاح نماید، زیرا خداوند اختیارش را در دست او گذاشته و او را قیم و سرپرست زن نموده است.

این روایت، اشاره است به آیه شریفه «الرجال قوامون علی النساء بمافضل الله بعضهم علی بعض و بما انفقوا من اموالهم» (38)که اجمالا نوعی قیمومت را برای مردان در فضای روابط همسری و خانوادگی قرار داده است. اینکه چارچوب و خاستگاه این سرپرستی چیست، و مشخصا در چه مسایلی مصداق می یابد، موضوعی است که در تفسیر و مباحث فقهی بایدپی گرفت.

37) من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 443، و نیز: وسائل الشیعه، ج 4، ص 122.38) سوره نساء (4) ، آیه 34.

تقسیم کار

[137]

29. امام صادق (ع) از پدر بزرگوارش امام باقر (ع) : تقاضی علی و فاطمة الی رسول الله (ص) فی الخدمة، فقضی علی فاطمة بخدمة ما دون الباب و قضی علی علی بما خلفه. قال: فقالت فاطمة: فلا یعلم ما داخلنی من السرور الا الله باکفائی رسول الله تحمل رقاب الرجال؛ (39).

علی و فاطمه در مورد کارهای خانه از رسول خدا (ص) تقاضای دستورالعمل کردند. حضرت (ص) کارهای داخل خانه را به عهده فاطمه گذاشت و کار بیرون را بر عهده علی.

پس از آن فاطمه فرمود: خدا می داند چقدر از اینکه رسول خدا باردوش مردان را از من گرداند خوشحال شدم.

حضرت فاطمه (س) این را مایه خوشحالی خود می داند که مسؤولیت مواجه شدن و هم صحبت شدن با مردان بیگانه در خارج از خانه را بر عهده ندارد. احتمالات دیگری نیز در این جمله داده شده است؛ از جمله اینکه مسرت خاطر او به این علت است که رسول خدا (ص) او را در قبول مسؤولیت همسان و همانند مردان قرار داده است و کارهای داخل را به اوواگذار نموده است.

39) بحارالانوار، ج 43، ص 81.

در جایگاه واقعی

[138]

30. علی (ع) خطاب به فرزندش امام حسن (ع) : . . . و لا تملک المراة من امرها ما جاوز نفسها؛ فان المراة ریحانة و لیست بقهرمانة و لا تعد بکرامتها نفسها و لا تطمعها فی ان تشفع لغیرها؛ (40).

زن را در آنچه مربوط به او نیست صاحب اختیار مگردان، زیرا زن چون گیاهی خوشبو است، و نه کارفرما و مسؤول خرج و خرید، ودر گرامی داشتن او از آنچه مربوط به او است تجاوز مکن و او را به طمع نینداز که شفاعت دیگری کند.

زن درخت ستبری نیست که آسیب پذیر نباشد. باید جایگاه واقعی اورا در زندگی شناخت چرا که افراط و تفریط نسبت به او، آفاتی را به دنبال دارد. او بیش از هر چیز نیاز به مهربانی و عطوفت دارد، حتی بسیاری مواقع، رفتار عطوفت آمیز در او بیشتر تاثیر دارد تا استدلال، چه رسد به خشونت!

40) نهج البلاغه، نامه 31، ص 405.

یک زن برابر هزار مرد!

[139]

31. امام صادق (ع) : الامراة الصالحة خیر من الف رجل غیر صالح و ایما امراة خدمت زوجها سبعة ایام اغلق الله عنها سبعة ابواب النار وفتح لها ثمانیة ابواب الجنة، تدخل من ایها شاءت؛ (41).

زن شایسته از هزار مرد ناشایست بهتر است؛ و هر زنی که هفت روز به شوهرش خدمت کند، خداوند درهای هفتگانه آتش را به روی او می بندد و هشت در بهشت را برای او می گشاید و او از هردری که بخواهد، وارد می شود.

41) وسائل الشیعه، ج 14، ص 123.

کارگزار الهی

32. امام صادق (ع) : خیر نسائکم، الطیبة الریح، الطیبة الطبیخ، التی اذا انفقت انفقت بمعروف و ان امسکت امسکت بمعروف. فتلک عامل من عمال الله و عامل الله لا یخیب و لا یندم؛ (42).

[140]

بهترین زنان شما، زن خوشبو و با دست پخت خوب است آن زنی که اگر انفاق (خرج) کند به نیکی انفاق (خرج) کند و اگر انفاق (خرج) نکند نیز به نیکی نکند. پس این زن عاملی از کارگزاران خداونداست و کارگزار خدا نه ناکام و نا امید می شود و نه پشیمان.

42) همان، ص 15.

یک لیوان آب

33. امام صادق (ع) : ما من امراة تسقی زوجها شربة من ماء الا کان خیرا لها من عبادة سنة، صیام نهارها و قیام لیلها و یبنی الله لها بکل شربة تسقی زوجها مدینة فی الجنة و غفرلها ستین خطیئة؛ (43).

هیچ زنی نیست که جرعه ای آب به همسرش بدهد مگر اینکه این کار برای او از عبادت یک سال که روزهایش روزه باشد و شبهایش به عبادت بایستد بهتر است، و خداوند به پاداش هر جرعه آبی که به همسرش می دهد، برای او در بهشت شهری می سازد و شصت خطااز خطاهای او را می بخشد.

اگر زن به خدمات و کارهایی که داخل منزل برای شوهر و فرزندانش می کند با این بینش بنگرد که به واسطه آنها می تواند کسب رضای خدای

[141]

متعال نماید و خانه، زمینه ای است برای اظهار بندگی و عبودیت بیشتر، واز جانب دیگر، شوهر نیز به واقع این را بپذیرد که نوع زحماتی که همسرش در خانه متحمل می شود مسؤولیتی الزامی برای او نیست، قدم بسیار بزرگی در راه حسن تفاهم برداشته شده است. در جهت تاکید بیشتر بر این عنصراساسی، به حدیث دیگری در همین زمینه توجه شود.

43) همان، ص 123.

مرحمت الهی و زحمات زن

34. امام صادق (ع) :سالت ام سلمة رسول الله (ص) عن فضل النساء فی خدمة ازواجهن فقال: ایما امراة رفعت من بیت زوجها شیئا من موضع الی موضع ترید به صلاحا الا نظر الله الیها و من نظرالله الیه لم یعذبه.فقالت ام سلمة رضی الله عنها: زدنی فی النساء المساکین من الثواب بابی انت و امی.فقال (ص) : یا ام سلمة! ان المراة اذا حملت کان لها من الاجر کمن جاهد بنفسه و ماله فی سبیل الله عز و جل، فاذا وضعت قیل لها: قد غفر لک ذنبک فاستانفی العمل. فاذا ارضعت فلها بکل

[142]

رضعة تحریر رقبة من ولد اسماعیل؛ (44).

ام سلمه در باره ارزش زنان در خدمتگزاری به همسرانشان ازپیامبر (ص) پرسید؛ حضرت (ص) فرمود:

هر زنی که در خانه شوهرش، چیزی را با هدف خیر و صلاح، ازجایی برداشته به جای دیگر بگذارد، خداوند به او توجه و نظرمی کند، و هر کس که خداوند به او توجه کند عذابش نخواهد کرد.

ام سلمه گفت: پدر و مادرم فدایت! در باره ثواب و پاداش زنان بیچاره، بیشتر برایم بازگو کن.

حضرت (ص) فرمود: ای ام سلمه! همانا زن هنگامی که باردار می شوداجری همانند اجر کسی که با جان و مالش در راه خدای عز و جل جهاد کرده است خواهد داشت. و آنگاه که وضع حمل کرد، به اوگفته می شود: ناهت بخشیده شد، پس عمل را از سر گیر. و آنگاه که شیر می دهد، در مقابل هر بار شیر دادن، پاداش آزاد نمودن یک بنده از فرزندان اسماعیل را خواهد داشت.

44) بحارلانوار، ج 103، ص 251.

در تنگنا قرار نده!

[143]

35. پیامبر اکرم (ص) : الا و ایما امراة لم ترفق بزوجها و حملته علی ما لایقدر علیه و مالایطیق لم تقبل منها حسنة و تلقی الله و هو علیها غضبان؛ (45).

آگاه باشید هر زنی که با شوهر خود مدارا نکند و او را به چیزی وادارد که قدرت و توان آن را ندارد، هیچ کار نیکی از او قبول نخواهدشد و در حالی خدا را ملاقات خواهد کرد که خداوند بر اوخشمناک است.

در نظر گرفتن موقعیت شوهر و وضعیت درآمد او و نیازهای ضروری زندگی توسط زن، نقش مفیدی در ایجاد تفاهم میان آن دو خواهد داشت. نمونه بعدی را از زندگی صمیمانه و افتخارآمیز امیرالمؤمنین علی (ع) وفاطمه زهرا (ع) می خوانیم.

45) همان، ص 244.

در آنجا که توحید حاکم است

36. امام باقر (ع) :ان فاطمة (ع) ضمنت لعلی (ع) عمل البیت و العجین و الخبز و قم

[144]

البیت، و ضمن لها علی (ع) ما کان خلف الباب: نقل الحطب و ان یجی ء بالطعام. فقال لها یوما: یا فاطمة! هل عندک شی ء؟قالت: و الذی عظم حقک، ما کان عندنا منذ ثلاثة ایام شی ءنقریک به.قال: افلا اخبرتنی؟قالت کان رسول الله (ص) نهانی ان اسالک شیئا فقال: لاتسالین ابن عمک شیئا؛ ان جاءک بشی ء عفو و الا فلا تسالیه . . .؛ (46).

فاطمه (ع) کار منزل و خمیر کردن و نان پختن و نظافت خانه را برای علی (ع) به عهده گرفت، و علی (ع) نیز کارهای خارج از منزل را برای او به عهده گرفت؛ کارهایی چون آوردن هیزم و خوراکی. پس از آن روزی به او فرمود: ای فاطمه! آیا در خانه چیزی داری؟

فرمود: سوگند به آنکه حق تو را عظمت بخشید، از سه روز قبل چیزی نزد ما نبوده که تو را با آن پذیرایی کنیم.

فرمود: پس چرا به من خبر ندادی؟

فرمود: رسول خدا (ص) مرا باز داشته بود که از تو چیزی درخواست کنم، چرا که او فرمود: از پسرعمویت چیزی درخواست نمی کنی، اگرچیزی برایت آورد که فضل و بخششی است و اگر نیاورد، از او

[145]

درخواست نکن . . . .

روشن است که تامین مخارج زن و فرزند بر عهده مرد است، ولی چه زیباست که زن نیز به شرایط همسرش، بخوبی توجه کند، زیرا برای مردی که همسری وظیفه شناس و دلسوز به حال خانواده اش است، القای این امرکه اینها وظیفه تو است و چاره ای جز انجام دادن آنها نداری، نوعا ناگوار ومضر به صفا و دلگرمی میان آن دو است. زن می تواند با احساس همدردی باهمسرش، بسیاری از نگرانیها و ناراحتیهای او را کاهش دهد. به روایت بعدی در این زمینه توجه کنید.

46) تفسیر عیاشی، ج 1، ص 171. کلمه «لاتسالین» را می توان به صورت «لاتسالین» خواند که تاکید درنهی است. آنچه در متن آمد به صورت مضارع منفی می باشد.

مطالب مرتبط: امام صادق (ع) ، احادیث و روایات  ، سبک زندگی