چکیده ای از زندگینامه ی کریم خان زند

نام کامل: محمد کریم بهادرخان زند

لقب : وکیل الرعایا

زادروز: ۱۱۱۹ قمری

زادگاه: روستای پری، ملایر

فوت: سه شنبه ۱۳ صفر ۱۱۹۳ قمری

محل فوت: ارگ کریم خان

آرامگاه: موزه پارس (عمارت کلاه فرنگی) روبروی ارگ کریم خانی

فرزندان: چهار پسر و سه دختر

زندگینامه ی کریم خان زند

کریم خان زند (زادهٔ ۱۱۱۹ ه.ق در روستای پری از توابع بخش زند ملایر- درگذشتهٔ ۱۱۹۳ ه‍.ق در شیراز) فرمانروای ایران از ۱۱۷۹ تا ۱۱۹۳ ه.ق و پایه گذار دودمان زندیه بود.

کریم خان زند سردار کل سپاه و ابوالفتح خان نیز حاکم اصفهان بود

کریم خان زند یکی از مردان نیک دوران خود پس از حمله اعراب به ایران شناخته می شد. او از طایفه زندیه بود، پدرش، ایناق خان و ریاست ایل را برعهده داشت؛ زند ها جمعی از طوایف لک بودند که از مناطقی واقع در شمال لرستان کوچ کردند و توسط شاه عباس صفوی در اطراف شهر بروجرد و ملایر اسکان پیدا کردند.

(زندها اصلا لک نیستند نه از جهت زبان و نه از جهت فرهنگ و آداب و رسوم. نمیدانم چرا چنین چیزی گفته اند. پژوهش)

کریم خان زند در دوران اوج حکومت خود تقریباً بر تمام ایران حکومت میکرد ولی از تاج گذاری خودداری کرد و خود را وکیل الرعایا می خواند. او قبل از به قدرت رسیدن رئیس طایفه زند و از فرماندهان سپاه نادرشاه بود. حکومت او دوره ای آرام در تاریخ ایران به شمار می رود. کریم خان زند اجازه داد تا برخی از اقوام ساکن شمال ایران مستقل از حکومت باقی بمانند و یکی از همان ها به نام طایفه قاجار با شکست لطفعلی خان زند دودمان زندیه را برانداختند.

کریم خان زند، مؤسس سلسله زندیه مردی ساده و بی آلایش بود

بطور کلی کریم خان زند شخصی با تدبیر و هوشمند بود که رفاه و آرامش مردم برای او اهمیت زیادی داشت، ضمن این که احترام زیادی هم برای دانشمندان زمان خود قائل بود، از این جهت کارگاه ها و کارخانه های شیشه گری و چینی سازی را در ایران احداث نمود و نیز صنعت و تجارت در دوران او رونق زیادی پیدا کرد.

سرتاسر زندگی کریم خان زند در امید گذشت، ویژه ترین خصیصه ی او قناعت و دوری از تشریفات بود. او شوخ طبع و بزم دوست بود. در سواری و جنگ آوری بسیار دلاور و زرنگ بود. ساده، نیک اندیش و دادگر بود و تا جایی که ممکن بود از سخت گیری دوری می جویید. در کار دین تعصب نداشت و به خرافات همه گیر، بی باوری و بی اعتقادی نشان می داد.

شناخت دوران حکومت کریم خان زند

کریم خان زند در سال ۱۱۷۳ ه.ق کاخ گلستان تهران را به سبک بناهای دوره ی ساسانی به عنوان دارالحکومه، دیوان خانه، ارگ سلطنتی و حرم سرا تاسیس نمود؛ لیکن سه سال بعد یعنی در سال ۱۱۷۶ ه.ق از فکر ماندن در تهران منصرف شد و به شیراز آمد و این شهر را در سال ۱۱۸۰ ه.ق) رسماً به پایتختی برگزید. او، پادشاهی دادگر و مردم دوست بود. شیراز در روزگار زمام داری او سر و سامان یافت؛ به دلیل آن که کریم خان زند هیچوقت خود را پادشاه ندانست و بیشتر دوست داشت تا او را به نام وکیل بخوانند؛ وکیل الرعایا که همان مفهوم امروزی نماینده و کارگزار مردم را در بر دارد.

مردم ایران در روزگار کریم خان زند چندی در آرامش و امنیت به سر بردند و از خدمات شایانی که وی به کشور کرد، بهره ها یافتند. کریم خان زند که شیراز و شیرازیان را بسیار دوست می داشت کوشش فراوانی برای آبادی این شهر و آسایش و آرامش مردم آن کرد. وی می خواست این شهر را به همان پایه برساند که شاه عباسی اصفهان را رسانده بود. در روزگار او شیراز رو به آبادی نهاد و ساختمان های فراوانی در این شهر ساخته شد که چهره ی آنرا متحول کرد. هنوز هم خیلی از آن ساختمان ها پابرجا و باعث زیبایی و جاذبه یا هر چه بیشتر شهر شیراز هستند.

کریم خان زند بهترین معماران زمان خود را جهت ساخت ارگ بکار گرفت

حوادث دوران زندگی کریم خان زند

کریم خان زند در آغاز یکی از سربازان سپاه نادرشاه افشار بود که بعد از مرگ نادر به ایلش پیوست. بتدریج با سود بردن از جو آشفته بعد از مرگ نادر، کریم خان زند نیرویی به هم زد و بعد از چندی با دو خان بختیاری به نامهای ابوالفتح خان و علیمردان خان ائتلافی فراهم ساخت و کسی را که از طرف مادری از خاندان صفوی می دانستند، به نام ابوتراب میرزا را به شاهی برگزیدند.

در این اتحاد علیمردان خان نایب السلطنه بود و ابوالفتح خان حاکم اصفهان و کریم خان زند نیز سردسته سپاه بود. ولی چندی که گذشت علیمردان خان، ابوالفتح خان را کشت و بر دیگر همراهش کریم خان زند شورید ولی عاقبت پیروزی با کریم خان زند بود. چندی هم با محمد حسن خان قاجار دیگر مدعی پادشاهی ایران درگیر بود که سرانجام سربازانش محمد حسن خان را در حالیکه رو به فرار بود کشتند. او بازمانده افغان های شورشی را نیز یا تار و مار کرد و یا آرام نمود.

کریم خان زند توانست بعد از فروپاشی حکومت نادرشاه افشار، تمام قسمت های مرکزی، شمالی، غربی و جنوبی ایران را تحت حکومت خود درآورد. همچنین برادر او، صادق خان زند، هم موفق شد در سال ۱۱۸۹ ه.ق. بصره را از امپراتوری عثمانی جدا کرده و به ایران پیوست نماید و از این طریق، نفوذ ایران را بر سراسر اروندرود، بحرین و جزایر جنوبی خلیج فارس مسلم گرداند.

کریم خان زند، در دوران حکومت خود تقریباً بر تمام ایران حکومت میکرد

جنگ خارجی کریم خان زند

تنها جنگ دوران فرمانروایی کریم خان زند، جنگ بصره و گرفتن این شهر از عثمانیان بود. او در این جنگ به علت بدرفتاری ها و اخاذی از بازرگانان ایرانی توسط حاکم بصره درگیر شد. در زمان او بندر بوشهر مرکز تجارت و خرید و فروش شد. کریم خان زند از انگلیسی ها دل خوشی نداشت و همیشه می گفت که انگلیسی ها می خواهند ایران را مثل هند کنند؛ بدین ترتیب با دیگر کشورهای اروپایی مانند فرانسه و هلند به امور بازرگانی می پرداخت.

مرگ کریم خان زند و نسل او

کهولت سن و بیماری های مختلف من جمله بیماری کلیه، سل، خناق و قلنج بالاخره خان مقتدر زند را از پای انداخت و کریم خان زند سیزدهم صفر ۱۱۹۳ هجری قمری (۱۷۹۹ میلادی) در سن حدوداً ۸۰ سالگی در شیراز وفات یافت.

فرزندان کریم خان زند هفت تن، چهار پسر و سه دختر بودند. بعد از مرگش زکی خان زند به فرمانروایی رسید. او در موزه پارس یا عمارت فرنگی واقع در روبروی زندان کریم خانی (ارگ کریم خانی) ضلع جنوبی مجاور حیاط هنرستان صنعتی نمازی شیراز دفن شده است.

عمارت کلاه فرنگی یا همان موزه پارس

پس از چیرگی آقا محمد خان بر زندیه، به علت کینه اش دستور به نبش قبر کریم خان زند داد و توسط رحمان خان یوزباشی در سال ۱۲۰۶ق استخوان های او را از شیراز به تهران منتقل کرد و در این قسمت از کاخ زیر پله های جنب عمارت نگارخانه دفن شد تا هر روز از آن جا می گذرد با نوک شمشیرش به آن جا بکوبد تا به اصطلاح خان زند در گور بلرزد.

مدیر امور موزه های فارس گفت: در سال 1304 هجری شمسی ، در زمان پهلوی اول دوباره استخوان های کریم خان نبش قبر شد و به شیراز برگردانده شد.
وی بیان کرد: در سال 1380 به دلیل تعمیرات، کف موزه پارس برداشته شد، سنگ لحد کریم خان، مقداری از کفن چرمی، تزیینات فلزی روی کفن و یک تکه از استخوان فک، دو دندان و جعبه ای که استخوان ها را از کاخ گلستان در آن قرار داده بودند مشاهده شد.
مدیر امور موزه های فارس تصریح کرد: اداره کل میراث فرهنگی استان فارس سنگ قبر کریم خان را احیا کرد و با اطمینان می توان گفت : استخوان های کریم خان زند به عمارت کلاه فرنگی باغ نظر یا موزه پارس امروز ، بازگردانده شده است . 

آرامگاه کریم‌خان زند در موزه پارس واقع در روبروی ارگ کریم خانی است

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش

اضافات :

کریم‌خان زَند (زادهٔ ۱۱۱۹ ه‍. ق. - درگذشتهٔ ۱۱۹۳ ه‍. ق. در شیراز) فرمانروای ایران از (۱۱۷۹ تا ۱۱۹۳ ه‍. ق.) و بنیان‌گذار دودمان زندیه بود. زندها یک طایفه دامدار از قوم لر بودند که در زاگرس و دشت‌های همدان به روش دامداری زندگی کرده و مرکز استقرارشان در روستاهای پری و کمازان در نزدیکی ملایر بود.[۲] کریم‌خان در دوران اوج حکومت خود تقریباً بر تمام ایران حکومت می‌کرد اما از تاج‌گذاری خودداری نمود و پس از پیروزی بر محمدحسن خان قاجار در دیوانخانه قدیم تهران بارعام داد و خود را وکیل الرعایا خواند.[۳] برخی ایل‌های لر در شکل گیری حکومت به کریم‌خان کمک کرده و همراه وی به شیراز رفتند اما پس از انقراض سلسله زندیه به لرستان بازگشتند.[۴]

مادر کریم خان

بیگم‌آغا زنگنه مادر کریم‌خان زند،‌ از ایل زنگنه و خواهر اسحاق‌بیگ زنگنه بود.^[۱]

کریم‌خان پس از مرگ نادرشاه افشار در سال ۱۱۷۲ هجری، با چیرگی بر تمامی رقیبان، فرمانروای بخش‌های جنوبی و مرکز ایران گردید. بیگم آغا زنگنه، مادر کریم خان زند، از زنان تأثیرگذار بر مبارزاتی بود که به حکمرانی او در ایران انجامید. او در هجوم افغان‌ها در سال ۱۱۶۶ هجری به سرکردگی آزادخان افغان به قلعۀ کریم‌خان (که به اسارت وی و همراهانشش انجامید) نه تنها خود و دیگر یاران را از چنگ مهاجمان افغان رهانید، بلکه با یورش به آنان، غنایم بسیاری به دست آورد. بیگم آغا در بیشتر نبردها با فرزند خود همکاری داشت. پس از مرگ ایناق خان، پدر کریم خان، او به عقد ازدواج عموی کریم خان درآمد و در نهایت در روستای پری جان به جان آفرین تسلیم کرد و آرامگاه این شیرزن لر در روستای پری همچنان قابل رویت و بازدید می باشد^[۲].^[۳]

منابع

1. دانشنامه ملایر ، گودرزی. ص. ۲۵۳.

2. دانشنامه ملایر. ص. ۲۵۴.
3. از-ازدواج-های-سیاسی-افشارها-تاانتقال-قدرت-به-قاجارها

روستای پری در اطراف ملایر - زادگاه کریم خان زند و طایفه زند

قبر مادر کریمخان زند در «قلعه پری» ملایر