مصادیق اسراف در جامعه براساس روایات و احادیث
خدای متعال انسان را آفرید و به او شرافت و کرامت بخشید و برای ادامه حیاتش نعمت‌های فراوانی را در دل طبیعت به ودیعه نهاد و از این مواهب طبیعی به عنوان خیر، فضل، رحمت و رزق یاد نمود و مؤمنان را به بهره‌وری و مصرف درست آنها تشویق کرد. امّا از نظرگاه قرآن این بهره‌وری شرایطی دارد که دو شرط ذیل از مهمترین آنهاست:
۱ـ حلال بودن و پاکیزگی
مال حلال، مالی است که از راه مشروع به دست آمده؛ مثل آن‌که کالایی را بخرند، یا صیدی را شکار کنند، و مال پاکیزه، مالی است که از هر گونه آلودگی ظاهری و باطنی به دور باشد. خدای متعال در این‌باره می‌فرماید:«فَکُلوا ممّا رَزَقَکُمُ الله حلالاً طیّباً واشکروا نِعمة الله»؛ «پس از آنچه خدای متعال روزی شما کرده در صورت حلال و پاکیزه بودن، بخورید و شکر نعمت او را به جای آورید.» ه
۲ـ اعتدال و میانه‌روی
قرآن کریم، پیروانش را به قناعت و اعتدال (میانه‌روی) در مصرف دعوت نموده و از هر گونه زیاده‌روی، مصرف‌زدگی، تجمّل‌پرستی و تجاوز از حدّ در استفاده از مواهب طبیعی بر حذر داشته و می‌فرماید:
«کُلوا واشرَبوا و لا تسرفوا اِنّهُ لا یحبُّ المسرفین»؛ «بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنید. همانا خدا اسراف‌کاران را دوست ندارد.» و در برخی آیات، اسراف‌کنندگان را تهدید به عذاب و هلاکت نموده می‌فرماید:
«اِنّ المُسرفین هم اَصحابُ النّارِ»؛ «همانا اسراف‌کنندگان از اصحاب و یاران آتش هستند.»
در سنّت نیز روایات فراوانی به اعتدال در مصرف و پرهیز از اسراف سفارش نموده است. پیامبر گرامی اسلام می‌فرماید:«اِیّاکُم وَالسَّرفِ فی المالِ وَالنّفقة وَ عَلَیکم بِالإقتصاد»؛ «از اسراف در مال و خرج زندگی بپرهیزید و هرگز جانب اعتدال را رها نکنید.»
امام صادق علیه‌السّلام می‌فرماید:
«اِنَّ القَصدَ اَمر یحبّهُ اللّه وانَّ السّرَفَ اَمر یبغضُهُ الله»؛ «همانا خداوند اسراف را دشمن و میانه‌روی و اعتدال را دوست دارد.» و در بعضی روایات، اسراف، جزو گناهان کبیره شمرده شده است.
حضرت صادق علیه‌السّلام ضمن بیانی طولانی در شمارش کبایر می‌فرماید:
«اَلکبائر مُحَرّمَة وَهِیَ الشِرکُ بالله عزّ وَ جَلَّ وَ قَتَلُ النُّفس التّی حَرَّمَ اللهُ وَالإسراف والتَبذیر»؛ «گناهان کبیره عبارتند از:شرک به خدا، کشتن انسانه بی‌گناه... و اسراف و تبذیر»
شایان ذکر است، اسرافی که در آیات و روایات از آن مذّمت شده شامل هر گونه تضییع اموال، استفاده دور از شأن، و مصرف نابجا می‌شود.
علی رغم اهمیّت ویژه‌ای که در آیات و روایات به پرهیز از اسراف داده شده باز ما مسلمانان سخت گرفتار این بیماری مهلک هستیم. شاید یکی از عوامل ریشه دواندن اسراف در جامعه اسلامی ما، عدم شناخت این بیماری در جلوه‌های گوناگون آن باشد. بدین خاطر، بر آنیم تا در این سلسله مقالات، به تبیین مصادیق گوناگون اسراف، عوامل و ریشه‌های آن، زیانها و پیامد‌های وخیم آن، شیوه‌های مبارزه با آن بنشینیم و نخستین بخش را به معرّفی مصادیق و نمونه‌های اسراف اختصاص می‌دهیم.
مصادیق گوناگون اسراف
برخی گمان کرده‌اند که اسراف تنها در مصارف روزمرّه زندگی مذموم و حرام است، در حالی که‌ایات و روایات به طور کلی از هر گونه زیاده‌روی در مصرف و نابودی بی‌رویّه مواهب طبیعی نهی کرده‌اند؛ حال چه‌این زیاده‌روی‌ها در مصارف روزمرّه باشد و یا در اموال عمومی و منابع طبیعی.
ما در این نوشتار، نمونه‌های اسراف را در دو بخش به خوانندگان عزیز تقدیم می‌داریم:
الف) ـ اسراف در منابع طبیعی و اموال عمومی.
ب) ـ اسراف در مصارف روزمرّه زندگی.
